حدیث روز
امام علی (ع) می فرماید : هر کس از خود بدگویی و انتقاد کند٬ خود را اصلاح کرده و هر کس خودستایی نماید٬ پس به تحقیق خویش را تباه نموده است.

افزونه جلالی را نصب کنید. Thursday, 28 March , 2024 ساعت تعداد کل نوشته ها : 17810 تعداد نوشته های امروز : 0 تعداد اعضا : 3 تعداد دیدگاهها : 19×
۱۸ اسفند ۱۳۹۹ - ۱۵:۳۱
شناسه : 10927

قانون آئین‌ نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ‌ فصل اول – تشکیل و افتتاح مجلس ‌ مبحث اول – تشکیل و افتتاح مجلس ‌اول – تشکیل مجلس ماده 1 – محل مجلس شورای اسلامی ایران محل تشکیل اولین مجلس خبرگان است که قانون اساسی ایران در آن به تصویب رسیده است و هیچ محل دیگری […]

پ
پ

قانون آئین‌ نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ‌

فصل اول – تشکیل و افتتاح مجلس ‌

مبحث اول – تشکیل و افتتاح مجلس

‌اول – تشکیل مجلس

ماده 1 – محل مجلس شورای اسلامی ایران محل تشکیل اولین مجلس خبرگان است که قانون اساسی ایران در آن به تصویب رسیده است و هیچ محل دیگری برای تشکیل جلسات عمومی رسمیت ندارد مگر با تصویب دوسوم نمایندگان حاضر در مجلس.

تبصره – در مواقع اضطراری که اجتماع و تشکیل جلسات در محل رسمی ممکن نباشد، محل جدید تشکیل جلسات باید رسماً از طرف هیأت رئیسه به اطلاع نمایندگان برسد.

‌دوم – افتتاح مجلس ‌

ماده 2 – نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسی با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت می یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شوری تلاوت می شود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.

‌سوم – تشریفات سوگند ‌

ماده 3 – نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسی سوگند یاد می کنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می کنند.
نمایندگان اقلیت های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.

چهارم – جایگاهها

ماده 4 – جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین می شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه کشی هر شش ماه یکمرتبه تجدید می شود. نمایندگانی که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین نامه خواهند نشست و افراد مذکور بهیچوجه مجاز به نشستن در صندلی نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی باشند.

ماده 5 – خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مأمورین انتظامات مجلس در محل های مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هر گونه بی نظمی خودداری کنند. در غیر اینصورت با دستور رئیس، تالار جلسه را ترک می نمایند. در صورتی که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفری بشود فرد خاطی با رعایت مقررات توسط مأمورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تسلیم خواهد شد.

تبصره 1 – هر یک از نمایندگان می تواند در هر جلسه برای حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت برای آنان می باشد.

تبصره 2 – سازمان اداری مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، برای خبرنگاران جرائد داخلی که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران خارجی با معرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیرقابل انتقال صادر می نماید.

‌پنجم – انتظام مجلس

ماده 6 – حفظ انتظام وامنیت محوطه مجلس بعهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه ای بدون اجازه رئیس، حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.

ماده 7 – رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و می توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شرکت می کند و همچنین اعضای شورای نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه ای با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شورای نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.

تبصره 1– در صورتی که مسؤولین اجرائی و قضائی از طرف رئیس مجلس برای دفاع و توضیح طرح و یا لایحه دعوت شده باشند، شرکت آنان در جلسات مربوط به آن طرح و لایحه بلامانع است.

تبصره 2– رئیس و دادستان دیوان محاسبات و معاونان امور مجلس وزراء و سازمان برنامه و بودجه و آن عده از کارکنان و مستخدمین مجلس که حضور آنان در تالار جلسه ضروری باشد با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند.

ماده 8 – حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می شوند مطلقاً ممنوع است.

مبحث دوم – تشکیلات قانونگذاری مجلس

اول – هیأت‌ های رئیسه مجلس

الف – هیأت رئیسه سنی

ماده 9 – مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت منشی معین می شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار می گیرند. در صورت تساوی سن، هیأت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
اعلام هیأت رئیسه سنی با اداره کل قوانین مجلس است.

ماده 10 – وظایف هیأت رئیسه سنی، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع شعب و اجرای انتخابات هیأت رئیسه موقت است.

ب – هیأت رئیسه موقت ‌

ماده 11 – انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبی در انتخاب رئیس کافی خواهد بود.
هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگند نامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را بجای خواهد آورد.

ماده 12 – وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور اداری مجلس است.

ج – هیأت رئیسه دائم

ماده 13 – پس از تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم می کند، اعضاء هیأت رئیسه دائم برای یکسال انتخاب می شوند. مبنای تجدید انتخابات سالیانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلی بوده و در صورتی که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می گردد و مسوولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید.

ماده 14 – هیأت رئیسه دائم مرکب از رئیس، دو نایب رئیس، شش منشی و سه کارپرداز می باشد.

ماده 15 – انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأی است و انتخاب نواب رئیس، منشی ها و کارپردازان هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رأی مخفی و با ورقه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود.

تبصره 1 – چنانچه آراء برای رئیس، نواب رئیس، منشی ها، کارپردازان با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می شوند.

تبصره 2 – در صورتی به فرد غایب در جلسه می توان رأی داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیأت رئیسه، کتباً نامزدی خود را به اداره کل قوانین مجلس اعلام کرده باشد.

ماده 16 – قبل از اخذ رأی برای هیأت رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد.

ماده 17 – اعضاء هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان به ترتیب زیر سوگند یاد می کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن می باشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که حداکثر توان خود را برای اجراء آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکار گیرم و از هر گونه اقدام مخالف آیین نامه اجتناب نمایم.»

ماده 18 – نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و در صورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب می شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را بر عهده خواهند داشت.

تبصره – رئیس مجلس می تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.

ماده 19 – اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می سازند و متن استعفاء نامه را قرائت یا فوت را اعلام می دارند. در مورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل می دهد و رئیس جدید طبق آیین نامه داخلی مجلس انتخاب می شود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می آید، حداکثر توضیحات رئیس و مذاکرات نمایندگان یکساعت خواهد بود.

تبصره 1 – در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.

تبصره 2 – انتخاب رئیس و هر یک از اعضاء هیأت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.

ماده 20 – هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه مجلس نمی تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و درصورتی که هر یک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمی توانند به عنوان رئیس یا مخبر کمیسیون های مجلس انتخاب گردند و در صورتی که رئیس یا مخبر کمیسیون ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته می شوند.

ماده 21 – وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از :
1 – اداره جلسات مجلس به شرح مواد این آیین نامه.
2 – نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
3 – امضای کلیه احکام استخدامی براساس آیین نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.
4 – امضای کلیه نامه های مربوط به امور قانون گذاری و پارلمانی مجلس.
5 – حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.
6 – ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یکبار به نمایندگان.
7- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات.

ماده 22 – وظایف منشیان عبارتند از:
1 – مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.
2 – قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشته ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.
3 – تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
4 – ترتیب اجازاتی که نمایندگان در جلسه برای نطق می خواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب.

ماده 23 – وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
1 – مسؤولیت کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
2 – تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.
3- مشارکت در تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین نامه.
4 – انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
5 – نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها.
6 – تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.
7 – مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت های قانونی مذکور در این آیین نامه.
8- دعوت از وزیران و مسؤولان اجرائی و قضائی به مجلس.
9 – اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.
10 – بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون ها و شعب
11 – حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.
12- نظارت بر عملکرد نمایندگان منتخب مجلس در هیأت ها و مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان.

تبصره – جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت می یابد و مصوبات آن با رأی اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.

د – مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس

ماده 24 – رئیس مجلس و سایر اعضای هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.

ماده 25 – هر گاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای وظایف رئیس یا سایر اعضاء هیأت رئیسه معترض باشند، می توانند طی تقاضای کتبی با امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس از هیأت رئیسه، تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیونهای تخصصی و هیأت رئیسه و اعضاء کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند. هیأت رئیسه مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. در صورتی که اکثریت اعضاء هیأت رأی بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وی در هیأت رئیسه تعلیق می گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنی مورد بررسی قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس بدون بحث به رأی گیری گذاشته می شود. در صورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود مستعفی شناخته می شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.

تبصره 1 – هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیأت رئیسه ای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون ها، انتخاب می نمایند. جلسات هیأت با حضور سه چهارم اعضاء رسمیت می یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأی اکثریت مطلق حاضرین می باشد.

تبصره 2 – نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأی در جلسه هیأت رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.

تبصره 3 – رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان می توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیری نمایند.

دوم – شعب و کمیسیون‌ها

الف – شعب ‌

ماده 26 – پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می شوند و افراد باقیمانده به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده می شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می شوند.
هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو منشی خواهد بود که جداگانه با رأی مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل اعضاء شعبه، انتخاب می شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به وسیله مخبر به اطلاع مجلس می رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد و تصمیمات شعب، به جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 27 – هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
1- رسیدگی به اعتبارنامه ها.
2- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.
3- تعیین اعضای کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس.
4- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت در کمیسیون های تخصصی مجلس.

ماده 28 – هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.

ب – کمیسیون‌ها

ماده 29 – مجلس دارای کمیسیون های خاص شامل کمیسیون تحقیق، تدوین آیین نامه داخلی مجلس، اصل نودم (90)، و کمیسیون های تخصصی با محدوده وظایف مشخص به شرح مواد این آیین نامه خواهد بود. تعداد اعضاء کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین نامه داخلی مجلس هر کدام پانزده نفر و سایر کمیسیون های خاص و تخصصی بنا به تشخیص هیأت رئیسه و رؤسای شعب دارای حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر عضو خواهند بود.

کمیسیونهای خاص
1 – کمیسیون تحقیق

ماده 30 – به منظور بررسی اعتبارنامه هایی که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسائل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به عنوان اعضای اصلی و علی البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنی قرائت گردد.

2 – کمیسیون تدوین آیین‌ نامه داخلی مجلس

ماده 31 – هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل کمیسیون تدوین آیین‌ نامه داخلی مجلس معین و نتیجه را‌به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون طرحهای مربوط به مواد آیین‌ نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می‌ نماید‌ تا مطابق آیین‌ نامه مورد بررسی قرار گیرد.

3 – کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی

ماده 32 – به منظور اجرای اصل نودم (90) قانون اساسی کمیسیونی بنام کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی تشکیل می گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید.

4 – کمیسیون‌های تخصصی

ماده 33 – هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس که مطابق این آیین‌نامه تشکیل می‌گردند در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی‌ به شرح زیر می‌باشند:

1 – بررسی، اصلاح و تکمیل طرح‌ ها و لوایح قانونی و ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی.

2 – رسیدگی به طرح‌ های تحقیق و تفحص و انجام آن پس از تصویب مجلس شورای اسلامی.

3 – رسیدگی به لوایح بودجه سالیانه کل کشور.

4 – بررسی و اظهارنظر در مورد لوایح برنامه‌ های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور.

5 – بررسی چگونگی اجرا و نتایج حاصله از اجرای قوانین مصوب و تبصره‌ ها در ردیف‌ های برنامه‌ های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و‌ بودجه‌ های سالیانه کل کشور و تهیه گزارش و تقدیم آن به مجلس شورای اسلامی.

6 – کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارشهای عملکردی و نظارتی از دستگاههای مختلف ذی‌ ربط به نمایندگی از سوی‌ مجلس شورای اسلامی و تهیه گزارش جامع سالیانه که دربرگیرنده مسیر تحولات و پیشرفت‌ ها و عملکرد بخش‌ های تخصصی کشور و گویای وضع‌اعمال حاکمیت و مدیریت در هر بخش باشد و ارائه آنها به مجلس شورای اسلامی.
این گزارش‌ ها در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت می‌ گردد.

7 – بررسی و تصویب آزمایشی طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت که طبق‌اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی به آنها محول می‌ گردد. ‌

تبصره 1 – پاسخ دولت راجع به گزارشهای کمیسیون های تخصصی در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون های تخصصی، موضوع گزارشهای یاد شده جهت بررسی به کمیسیون اصل نودم (90) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسی خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.

تبصره 2 – کمیسیون های تخصصی مجلس می توانند به تعداد کافی مشاور ذی صلاح ازطریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.

ماده 34 – کمیسیون آموزش و تحقیقات برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه ای، آموزش عالی، تحقیقات و فن آوری، مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 35 – کمیسیون اجتماعی برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 36 – کمیسیون اقتصادی برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارائی، بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 37 – کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، سیاست داخلی، شوراها، شهرداریها، اطلاعات و امنیت داخلی، دفاع و امنیت خارجی و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 38 – کمیسیون انرژی برای انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاههای آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی‌های نو‌مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.

ماده 39 – کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات برای انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

تبصره – کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصی در ماده (33) و (38) موظف است نسبت به امور زیر اقدام‌نماید:
1 – نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن.
2 – رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می‌گردد.
3 – بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و‌توزیع بین نمایندگان. ‌

ماده 40 – کمیسیون بهداشت و درمان برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستی، تأمین اجتماعی و بیمه های اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین نامه تشکیل می شود.

ماده 41 – کمیسیون صنایع و معادن برای انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوافضا و ارتباطات‌ مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود. ‌

ماده 42 – کمیسیون عمران برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی مطابق ضوابط این‌آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود. ‌

ماده 43 – کمیسیون فرهنگی برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صداوسیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی‌ و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود. ‌

ماده 44 – کمیسیون قضائی و حقوقی برای انجام وظایف محوله در محدوده قضائی و حقوقی مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود.

ماده 45 – کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست‌ و هواشناسی مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود.

5 – مقررات مشترک کمیسیون‌ ها

ماده 46 – به‌ منظور آشنایی نمایندگان با سوابق تحصیلی و کاری یکدیگر اداره کل قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب برای تعیین اعضای‌ کمیسیون‌ ها، اسامی نمایندگان به همراه تحصیلات (‌مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‌ ها (‌در صورتی که سابقه نمایندگی داشته باشند) را‌ تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد. تشخیص صلاحیت اعضاء هر شعبه برای عضویت در کمیسیون‌ های مجلس بر اساس پیشنهاد نماینده و رأی‌اکثریت نسبی اعضاء شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است برای عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد. ‌

ماده 47 – هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوی شعب درباره نامزدهای کمیسیون های مجلس این گزارش را تکثیر و در میان نمایندگان توزیع می نماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه می دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسی همه اولویتها، دوباره نامزدهای خود را برای هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش می دهند. در صورتی که تعداد افراد معرفی شده از طرف شعب برای هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفی شده برای هر کمیسیون با دعوت یکی از نواب رئیس تشکیل جلسه می دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتی که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه ای با دعوت یکی از نواب رئیس با حق رأی و شرکت روسای شعب با رعایت اولویتهایی مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأی مخفی تعیین خواهند شد.

تبصره 1 – نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأی ‌گیری بدون حضور آنان صورت می‌ گیرد مفاد این‌ تبصره شامل رؤسای شعب نیز می‌ باشد. ‌

تبصره 2 – بین افرادی که رأی مساوی آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون می‌ شود قرعه‌ کشی‌انجام می‌ گیرد.

تبصره 3 – افرادی که طبق این ماده برای کمیسیون اول موردنظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم موردتقاضای خود، در صورتی که از‌متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با‌رعایت اولویتهای فوق‌الذکر و با رأی اکثریت هیأت رئیسه و روسای شعب برای کمیسیون دوم انتخاب می‌شوند و کسانی که در این مرحله نیز برای‌ کمیسیون دوم مورد تقاضای خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوق‌الذکر برای یکی از کمیسیون‌های دیگر مجلس تعیین‌می‌گردند.

ماده 48 – هریک از کمیسیون های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا کمیته های فرعی متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته های فرعی دارای یک رئیس، یک نایب رئیس و یک منشی خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می گردند. مصوبات کمیته های فرعی بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.

ماده 49 – پس از انتخاب اعضای کمیسیون ها، هر کمیسیون به ریاست مسن ترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو منشی با رأی مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می نماید.

تبصره – اداره کل قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت‌ رئیسه آن کمیسیون در اختیار اعضاء قرار دهد.

ماده 50 – مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیون ها حضور حداقل دوسوم اعضاء می باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 51 – هر نماینده هر شش ماه می تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضای تغییر کمیسیون را بنماید. این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضاء کمیسیون های ذی ربط انجام می پذیرد.

ماده 52 – هیأت رئیسه مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان باتجربه و مناسب مجلس را به عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار می دهد تا نسبت به امور کارشناسی و اداری مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانی اوراق و پرونده ها، تسریع جریان امور دفتری و تهیه صورتجلسات و سایر امور اداری اقدام نماید.

ماده 53 – گزارش عملکرد کمیسیون ها بایستی هر ماه یکبار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضی به اطلاع نمایندگان برسد.

ماده 54 – در صورتی که نمایندگان از طرف کمیسیون برای ادای توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.

ماده 55 – تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیون ها بررسی شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع می شود. نمایندگان می توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جاری کمیسیون در محل کمیسیون بایگانی و در پایان هر دوره به بایگانی مجلس منتقل می شود.

ماده 56 – پس از آنکه مجلس در باره طرح یا لایحه‌ ای رأی نهایی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به ‌آن، در اداره کل قوانین مجلس‌ بایگانی می‌ شود.

6 – سایر مقررات ‌

ماده 57 – هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون های تخصصی را بپذیرد و در صورت تمایل می تواند در کمیسیون های دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأی شرکت کند.

تبصره – عضویت در کمیسیون های تحقیق و تدوین آئین نامه داخلی مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.

7 – کمیسیون مشترک

ماده 58 – در مورد طرحها و لوایحی که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا سه کمیسیون ارتباط اساسی داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد، کمیسیون مزبور در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش کار خود به مجلس مانند دیگر کمیسیون ها اقدام می نماید.

8 – کمیسیون ویژه

ماده 59 – در مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می آید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژه ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت پیدا می کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می شود. اعضای کمیسیون ویژه که هفت تا پانزده نفر بنا به نظر پیشنهاد دهندگان خواهند بود، مستقیماً در جلسه علنی توسط نمایندگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد. هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون ها انتخاب خواهد شد.

مبحث سوم – تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس

اول – امور اداری، مالی و خدماتی مجلس

ماده 60 – کلیه امور اداری مجلس اعم از مالی، استخدامی، سازمانی، خدماتی و سایر امور اجرائی به عهده هیأت رئیسه است که بر طبق قوانین خاص مصوب مجلس توسط رئیس سازمان اداری تحت نظر رئیس مجلس اداره می شود.

تبصره – رئیس سازمان اداری به وسیله کارپردازان پیشنهاد و پس از تصویب هیأت رئیسه با ابلاغ رئیس مجلس تعیین می گردد.

ماده 61 – وظایف کارپردازان عبارتند از:
1- تنظیم برنامه ها و سیاستهای مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طی مراحل بعدی.
2- نظارت بر عملکرد رئیس سازمان و نحوه اجرای مصوبات هیأت رئیسه.
3- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.
4- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.
5- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده اند.
6- پیگیری مشکلات نمایندگان و ارائه راه حل مناسب به هیأت رئیسه.
7- نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.

ماده 62– سازمان اداری مجلس همه ساله بودجه سال بعد مجلس را در مهلت قانونی تهیه و پس از طی مراحل اظهارنظر و تصویب هیأت رئیسه و کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی از طریق رئیس مجلس جهت طی مراحل قانونی برای دولت ارسال می دارد.

ماده 63 – به منظور برقراری امکان ملاقات و ارتباط مردم با نمایندگان در مرکز و حوزه های انتخابیه، هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی موظف است با استفاده از ساختمان ها و امکانات موجود و اعتبارات مصوب، زمینه رابطه مردم با نمایندگان را فراهم سازد.

مبحث چهارم – حضور اعضای قوه مجریه و شورای نگهبان در مجلس ‌

ماده 64 – در صورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی، وزراء مکلف به حضور در مجلس می باشند و هر گاه تقاضا کنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می شود.

فصل دوم – نمایندگان

مبحث اول – رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان

ماده 65 – شعب به موجب جدول حوزه های انتخابی مجلس شورای اسلامی که بر اساس حروف الفبا از طرف اداره کل قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه تنظیم و توزیع می شود، رسیدگی به اعتبارنامه ها را شروع و نسبت به مدارکی که در شورای نگهبان مورد رسیدگی قرار نگرفته و یا پس از رسیدگی شورای نگهبان بدست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد نمود و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم می دارند.
هر شعبه برای تسریع در کار می تواند یک یا چند شعبه فرعی تعیین کند که اعضای آن با قید قرعه از بین منتخبین آن شعبه تعیین می شوند، ولی رسیدگی نهایی در شعبه اصلی به عمل می آید و گزارش آن توسط مخبر شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و در صورت غیبت مخبر و همچنین در صورتی که مخبر شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکی از دو نایب رئیس یا منشیان وظیفه او را انجام خواهد داد.

ماده 66 – هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه های ارجاعی به شعب را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نماینده ای به هر یک از اعتبارنامه ها معترض باشد، حداکثر ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست فوق الذکر اعتراض خود را کتباً به شعبه مربوطه تقدیم می دارد. شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی هر اعتبارنامه از معترضین جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.

تبصره – در صورت عدم حضور معترض یا معترضین در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنی را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده باشد و همچنین در صورتی که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضین دعوت به عمل نیاورد، آنان می توانند در جلسه علنی اعتراض نمایند.

ماده 67 – هیچ شعبه ای نمی تواند تقدیم گزارش خود را بیش از دوازده روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. در صورتی که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هر گاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیر این صورت به شعبه بعد ارجاع می نماید که ظرف ده روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.

ماده 68 – گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت می شود. در صورتی که گزارش شعبه مبنی بر رد اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضین بر اعتبار خود باقی باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد.
در غیر این صورت اعتبارنامه مصوب تلقی گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام می نماید.

ماده 69 – کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلائل و توضیحات کتبی شعب و معترضین (‌که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع ‌اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگی می‌کند و پس از استماع و بررسی توضیحات شفاهی معترضین و مدافعات کتبی یا‌حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می دارد.
‌در صورت عدم حضور عمدی نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات کتبی کمیسیون می‌تواند بدون استماع مدافعات وی نظر‌خود را به مجلس ارسال دارد. ‌

ماده 70 – چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ای از طرف شعبه یا نماینده‌ای مورد اعتراض قرارگرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون‌مذکور در مجلس قرائت می‌شود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنی بر رد اعتبارنامه باشد مخبر کمیسیون ادله رد اعتبارنامه را توضیح می‌دهد. در‌صورتی که گزارش مبنی بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتدا مخبر شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را توضیح می‌دهد‌و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت می‌کند و در صورتی که معترضان متعدد باشند حداکثر تا سه نفر با توافق بقیه و‌در صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب می‌شوند و هریک حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت می‌کنند. نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش ‌مورد اعتراض قرار گرفته به مدت دو برابر وقت مخالفین می‌تواند صحبت کند و می‌تواند قسمتی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار‌نماید.

ماده 71 – چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأی گیری می شود.

تبصره – در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می توانند با اطلاع قبلی هیأت رئیسه، دلائل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.

ماده 72 – اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع گردیده، می تواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از مجلس درخواست بنماید. همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم می توانند چنین تقاضایی را از مجلس بنمایند. هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم می گیرد. در صورت موجه بودن علت تأخیر، مجلس می تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیر این صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح می گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض مخبر شعبه مربوطه دلائل عدم تأیید صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان می کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأی گیری می شود.

ماده 73 – اخذ رأی نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفی و با ورقه مخصوص خواهد بود.

ماده 74 – نمایندگانی که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأی به جز در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه یا کمیسیون تحقیق، هنگام رسیدگی به اعتبارنامه خود را ندارند. در صورتی که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضای خود برای ادای توضیحات دعوت شوند، حق رأی نخواهند داشت ولی حق اظهارنظر دارند.

مبحث دوم – حقوق و تعهدات نمایندگان

اول – مصونیت نمایندگان

ماده 75 – بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر خود کاملاً آزادند و نمی توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف خود داده اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعی محروم نمود.

تبصره – وظایف نمایندگی شامل نطق قبل از دستور، بحثهای داخل دستور، بحثهای جلسات کمیسیون ها، اظهار نظراتی که برای اعمال اصل هشتاد و چهارم (84) قانون اساسی انجام می شود و سایر موارد نظارتی و قانونی است.

ماده 76 – چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نماینده ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور می تواند در دفاع از خود، به صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالی در صورتی که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد.

ماده 77 – اگر در ضمن مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور برای رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا ده دقیقه اجازه نطق داده می شود.

‌دوم – تعهدات نمایندگان

ماده 78 – نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگی، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین نامه داخلی می باشند. در مواردی که نماینده ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به ترتیب از طرف رئیس به عمل خواهد آمد :
1 – تذکر شفاهی در جلسه علنی.
2 – اخطار در جلسه علنی.
3 – احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه.

ماده 79 – رئیس جلسه نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می شوند و یا بدون اجازه صحبت می کنند وهمچنین نسبت به نمایندگانی که به واسطه عدم رعایت آیین نامه داخلی یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی نمایند تذکر می دهد.

ماده 80 – در صورتی که رئیس به یکی از نمایندگان دوبار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می کند.

ماده 81 – توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می شود در موارد ذیل اجراء می گردد:
1- در صورتی که نماینده ای پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
2- در صورتی که نماینده ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
3- کسانی که بیش از سه جلسه متوالی یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.

سوم – حقوق نمایندگان

ماده 82 – مقرری نمایندگان بر اساس قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت و مخارج سمت نمایندگی با پیشنهاد هیأت رئیسه و تصویب جلسه مشترک هیأت رئیسه و کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس برای هر سال تعیین و جهت درج در بودجه سالیانه کشور به دولت ابلاغ می گردد. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره مطابق مصوبه دوره قبل عمل خواهد شد.

چهارم – مأموریتها

ماده 83 – مأموریتهای رسمی فردی و جمعی نمایندگان برای شرکت در سمینارها، اجلاسها و بازدیدهای فنی و تخصصی در داخل و یا خارج از‌کشور با تصویب کمیسیون ذی‌ربط و تایید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم‌
می‌گردد.

‌پنجم – تعطیلات و مرخصیها ‌

ماده 84 – تعطیلات تابستانی مجلس در هر سال سی روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین می شود. هیأت رئیسه می تواند در تنظیم برنامه جلسات علنی و کمیسیون ها به گونه ای عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کاری هم برای رسیدگی به وظایف نمایندگی فرصت داشته باشند.

تبصره – در صورت ضرورت، رئیس مجلس می تواند با تقاضای حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را بطور فوق العاده دعوت به انعقاد نماید.

ماده 85 – نمایندگان یک ماه در هر سال حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارند. استفاده از مرخصی ضروری بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و در صورت عدم استفاده می توانند در سال های بعد استفاده نمایند.

ماده 86 – اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیون ها و شعب با رؤسای کمیسیون ها و شعب خواهد بود.

ماده 87 – هیچیک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی نمی تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیرمترقبه.

ششم – غیبت نمایندگان

ماده 88 – نماینده ای که بیش از یکصد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت غیرمتوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفی شناخته خواهد شد. همچنین نماینده ای که به علت ناتوانی جسمی و یا بیماری بیش از چهار ماه در یکسال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سی نفر از نمایندگان و تصویب دوسوم نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی، سمت نمایندگی خود را از دست می دهد.

تبصره 1 – تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده، در صورتی که خود وی یا نماینده دیگری به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتی که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأی داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
یک نفر از هیأت رئیسه به عنوان موافق و نماینده مورد بحث به عنوان مخالف برای صحبت، حق تقدم خواهند داشت.

تبصره 2 – در صورتی که نماینده مستعفی شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولی در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، می تواند لایحه دفاعیه خود را برای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین توسط یکی از منشی ها قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.

ماده 89 – به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی‌گیرد. ‌

ماده 90 – محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون ها با رؤسای کمیسیون ها و در جلسات رسمی مجلس با هیأت رئیسه می باشد و در هر دو صورت، اعلان رسمی غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون ها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.

ماده 91 – غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و در صورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

تبصره – غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس می باشد.

هفتم – استعفا نماینده و نحوه بررسی آن ‌

ماده 92 – هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است می تواند از مقام نمایندگی استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.

ماده 93 – نماینده تقاضای استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد می گذارد. نماینده می تواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفاء خویش را مسترد دارد.

ماده 94 – بررسی تقاضای استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضای استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفاء و توضیح نماینده متقاضی استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت می توانند صحبت کنند و پس از آن رأی گیری به عمل می آید. در صورت تصویب تقاضای استعفاء مراتب از طریق هیأت رئیسه به وزارت کشور اعلام می شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.

تبصره – هر گاه نماینده متقاضی استعفاء برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر نشود و کسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضای استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأی گیری به عمل می آید.

ماده 95 – هر گاه تقاضای استعفاء تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست.

فصل سوم – گردش کار مجلس

مبحث اول – جلسات مجلس

ماده 96 – انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رأی منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان می‌باشد. اکثریت مطلق وقتی حاصل می‌شود‌که بیش از نصف نمایندگان حاضر، رأی مثبت دهند، مگر در مواردی که قانون اساسی و یا در این آیین‌نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.

تبصره 1 – برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رأی نمی شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافی است.

تبصره 2 – جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتی الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.

ماده 97 – نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین می شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رأی با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر وغیبت، مقررات آیین نامه از طرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامی نمایندگانی که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه ها درج خواهد شد.

ماده 98 – تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.

تبصره – در صورتی که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با منشیان خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.

ماده 99 – حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.

تبصره – وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطراری با اول وقت ادای نماز برخورد نداشته باشد.

ماده 100 – اعضای هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین می شود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس بر طبق این آیین نامه جریمه می شوند.

ماده 101 – تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین نامه به عهده رئیس جلسه است.

ماده 102 – دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیون ها توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرحها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگی مجلس قرار گیرد. این دستور، به شرط پیشنهاد دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، فقط یکبار دیگر قابل تغییر خواهد بود.

تبصره – در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.

ماده 103 – در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنی تشکیل می شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادلّه خویش را مبنی بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزاری غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت می کند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه غیرعلنی ادامه می یابد، در غیر این صورت، جلسه به حالت علنی بازگشته و به روال عادی عمل خواهد کرد.

تبصره 1 – مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.

تبصره 2 – تشخیص رفع شرایط اضطراری برای انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنی برای اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنی و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملی می گردد.

ماده 104 – رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطراری (به تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام شود.

ماده 105 – در صورتی که در مجلس بی‌نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود‌ قیام می‌نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می‌کند و نمایندگان از جلسه خارج ‌می‌شوند و پس از انقضای پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل می‌شود.
هرگاه بی‌نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگری‌ موکول می‌نماید. ‌

مبحث دوم – نطق‌ ها و مذاکرات ‌

اول – نطق‌ ها

ماده 106 – در هر جلسه رسمی دو نفر از نمایندگان می توانند به نوبت و طبق فهرستی که قبلاً به قید قرعه تنظیم شده است، حداکثر به مدت ده دقیقه نطق قبل از دستور نمایند. هر نماینده می تواند تمام یا حداقل سه دقیقه از وقت خود را به دیگری واگذار نماید. همچنین نماینده ای که نطق قبل از دستور دارد می تواند علاوه بر وقت خود حداکثر ده دقیقه از وقت دیگر ناطقین همان جلسه استفاده نماید. دو نفر دیگر از نمایندگانی که به جهت مسائل فوری و اضطراری حداکثر تا یک ساعت قبل از شروع جلسه (تا هفت صبح) متقاضی نطق قبل از دستور باشند و در لوحه مخصوص ثبت نام کرده باشند، حداکثر به مدت پنج دقیقه می توانند نطق نمایند. در صورتی که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضی وقت اضطراری باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد.
هیچ یک از نمایندگان نمی توانند ظرف مدت دو ماه بیش از یکبار از وقت اضطراری استفاده نمایند.

ماده 107 – در هر جلسه قبل از ورود در دستور، رئیس مجلس می تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.

ماده 108 – ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:

الف – مدت نطق در جلسه علنی به‌ شرح زیر خواهد بود:

1– برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان می توانند از بین خود یک یا چند نفر را برای بحث در موضوع استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطقهای استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.

2– برای اظهارات مجموع مخالفین و نیز مجموع موافقین در مورد اصل هر طرح و لایحه در شور اول و نیز برای توجیه طرحها و لوایح قانونی و توضیحات مخبر و یا نماینده دولت که از لایحه دفاع می نماید چهل و پنج دقیقه. در مورد لوایح مفصل می توان اوقات فوق را با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس تا دو برابر افزایش داد.

تبصره – در اصل طرحها و لوایح که موافقین و یا مخالفین ثبت نام کرده‌ اند، هر کدام حداکثر در موافقت یا در مخالفت، ده دقیقه صحبت خواهد کرد.

3– برای هر یک از موافقان و مخالفان در برنامه و معرفی اعضاء دولت حداکثر نیم ساعت.

4– سؤال از وزیر و همچنین توضیحات تکمیلی در مورد استیضاح، حداکثر پانزده دقیقه.

تبصره ـ نماینده می تواند در توضیح مسائل خود پنج دقیقه و پس از ارائه تمام یا قسمتی از پاسخ وزیر ده دقیقه صحبت نماید. جواب وزیر که باید مربوط به موضوع سؤال باشد جمعاً نباید از بیست دقیقه تجاوز نماید. وزیر می تواند استفاده از قسمتی از وقت خود را به بعد از صحبت نهائی سؤال کننده موکول نماید.

5– برای موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
– دفاع از توهین و تحریف نطق.
– مخالفت و موافقت نسبت به هر یک از مواد طرحها و لوایح.
– توضیح پیشنهاد اصلاحی نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردی و جمعی.
– توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن.
– توضیح پیشنهاد فوریت و عدم آن.
– پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.
– پیشنهاد تنفس.
– پیشنهاد اخذ رأی مخفی.
– تذکر آیین نامه ای و یا اخطار قانون اساسی.
– پیشنهاد انواع رأی در مورد استیضاح.

ب – در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.

ج – مذاکره در باب کلیات لایحه بودجه سالانه کشور ده ساعت و برای هر ناطق بیست دقیقه و برای متمم بودجه و یک دوازدهم یا دو دوازدهم پنج ساعت و برای هر ناطق پانزده دقیقه خواهد بود.

د – مدت نطق برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه ها و مقاوله نامه ها و موافقتنامه های بین المللی حداکثر سه ساعت و برای هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.

ماده 109 – ناطق نباید از موضوع مورد بحث خارج شود. هر گاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وی تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم می تواند وی را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این که مجلس ادامه صحبت را تایید کند.

ماده 110 – قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هر گونه تهمت و توهین و ایرادگیریهای شخصی و حرکات و تظاهراتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازاتهای مندرج در این آیین نامه خواهد گردید. رئیس مجلس مسؤول جلوگیری از این تخلفات است.

دوم – مذاکرات

ماده 111 – موضوعاتی که طبق دستور در مجلس مطرح می شود باید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه نصب می گردد، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هر یک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. در صورتی که مخالف یا موافقی ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقی وجود نداشته باشد، مخالفان می توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفی موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا مخبر به عنوان موافق کسی صحبت نخواهد کرد.

تبصره – در صورتی که موضوعی در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلی مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود برگ ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.

ماده 112 – مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع می شود. نماینده ای که در صورت مشروح مذاکرات مطلبی بر خلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار می تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج می شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضای رئیس یا نایب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.

ماده 113 – هر گاه هنگام بحث در باره طرحها و لوایح، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین مخبرین کمیسیون های مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر مدت تعیین شده در آیین نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.

ماده 114 – به جز مذاکرات مربوط به استیضاح و لایحه بودجه، در صورتی که حداقل دو مخالف و در صورت وجود، دو موافق نسبت به طرح یا لایحه ای صحبت کرده باشند، هر یک از نمایندگان می توانند کتباً کفایت مذاکرات را پیشنهاد کنند. اولین نماینده پیشنهاد دهنده دلایل خود را به عنوان موافق اظهار می دارد و اگر مخالفی باشد علل مخالفت خود را بیان می کند و آنگاه رأی گرفته می شود. در صورتی که پیشنهاد کفایت مذاکرات به تصویب نرسید و در ادامه مذاکرات برای بار دوم پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد بدون توضیح رأی گرفته می شود. پس از رأی به کفایت مذاکرات و اعلام ختم آن از طرف رئیس، به دیگر نمایندگان موافق و مخالف در آن باب اجازه نطق داده نمی شود.

ماده 115 – هر گاه نمایندگان در رابطه با مسائل مهم مملکتی و یا بین المللی و مناسبتهای خاص لازم بدانند می توانند بیانیه صادر کنند و هیأت رئیسه موظف است چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل نصف به علاوه یک مجموع نمایندگان رسیده باشد آن را در پایان جلسه علنی مجلس قرائت کند.

ماده 116 – گزارش نهایی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، در صورتی که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار می گیرد و در اولین جلسه علنی قرائت خواهد شد.

ماده 117 – رؤسای جمهور، نخست وزیران، رؤسای مجلس و مقامات عالی رتبه کشورهای دیگر که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی ایران به ایران می آیند و بنا به صلاحدید همتای آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنی به مصلحت باشد می توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانی نمایند.

مبحث سوم – آراء

‌اول – کمیت آراء

ماده 118 – مصوبات مجلس با رأی موافق اکثریت مطلق حاضرین معتبر است مگر در مواردی که در قانون اساسی و یا این آیین نامه نصاب دیگری‌معین شده باشد. ‌

ماده 119 – کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون ها و شعب به عمل می آید، اعم از اینکه فردی یا جمعی باشد باستثناء انتخاب رئیس، اعضاء حقوقدان شورای نگهبان که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب می شوند و موارد دیگری که در این آیین نامه حد و نصاب دیگری برای آن تعیین شده است با رأی اکثریت نسبی است و در صورت تساوی آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین می شود. اسامی کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام می شود.

ماده 120 – رأی گیری نسبت به موارد زیر با اکثریت خاص و به ترتیب ذیل خواهد بود:
الف- اکثریت دوسوم حاضران:
1- تصویب آیین نامه داخلی مجلس و تفسیر آن.
2- تصویب تشکیل جلسه غیرعلنی مجلس.
3- تصویب تقاضای دو و سه فوریت طرحها و لوایح.
ب- اکثریت دوسوم مجموع نمایندگان:
1- تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومی.
2- تصویب عدم کفایت رئیس جمهور.

‌دوم – کیفیت آراء

ماده 121 – رأی گیری در مجلس به یکی از روشهای ذیل انجام می گیرد:
1- با دستگاه الکترونیکی.
2- علنی با ورقه.
3- مخفی با ورقه

ماده 122 – هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکی مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأی مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنی دستگاهها حداکثر برای یک هفته رأی گیری با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.

ماده 123 – در مورد ذیل اخذ رأی علنی با ورقه خواهد بود:
هر گاه حداقل ده نفر از نمایندگان به جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام و قعود رأی علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأی گیری به عمل می آید و در صورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنی به رأی گذاشته می شود.

ماده 124 – در رأی علنی با ورقه، هر نماینده دارای سه نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روی کارتها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأی علنی با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت منشیان در گلدانها می ریزند. نمایندگانی که رأی ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب می شوند.

تبصره – اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رأی گیری شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار خارج شده اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می گردد.

ماده 125 – در موارد ذیل اخذ رأی مخفی با ورقه الزامی است:
1 – انتخاب اعضای هیأت رئیسه، حقوقدانان شورای نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأت ها، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به اشخاص.
2- انتخابات داخلی شعب و کمیسیون ها.
3- رأی اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأی عدم کفایت به رئیس جمهور.
4 – رأی نسبت به اعتبارنامه نمایندگان.

تبصره – هیأت رئیسه موظف است کارتهای مخصوصی برای رأی گیری مخفی تهیه و دراختیار نمایندگان قرار دهد. رأی گیری به وسیله هر گونه ورقه و کارتی غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.

ماده 126 – در مواردی که نتیجه اخذ رأی با قیام و قعود توسط حداقل دو نفر از منشیان هیأت رئیسه و یا بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد، ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رأی مذکور، بدون بحث با اخذ رأی علنی با ورقه رفع تردید به عمل می آید. چنانچه تردید در رأی گیری در پانزده دقیقه آخر جلسه آخر جلسه باشد، می توان در جلسه بعد رفع تردید به عمل آورد.

تبصره 1 – تردیدکنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگ مخصوصی در جایگاه‌ هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.

تبصره 2 – تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی‌گیری ‌نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.

‌سوم – اعلام نتیجه رأی ‌

ماده 127 – به مجرد اعلام اخذ رأی، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارش گر اعلام و بلافاصله اخذ رأی به عمل می آید. در موارد نقص فنی دستگاه شمارش گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت منشیان خواهد بود.

ماده 128 – در کلیه موارد، نتیجه رأی مجلس باید صریحاً به وسیله رئیس اعلام گردد.

ماده 129 – اسامی کلیه تقاضاکنندگان رأی مخفی یا رأی علنی با ورقه در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

باب اول – کلیات

فصل اول – تشکیل و افتتاح مجلس ‌

مبحث اول – تشکیل و افتتاح مجلس

اول – تشکیل مجلس

ماده 1 ـ محل دائمی مجلس شورای اسلامی ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیأت رئیسه و رأی موافق دو سوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.

تبصره 1 ـ در مواقع اضطرار که تشخیص آن به عهده هیأت رئیسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محلهای موضوع این ماده ممکن نشود،از طرف هیأت رئیسه، محل دیگری تعیین می شود و به اطلاع نمایندگان می رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رأی اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.

تبصره 2 ـ رأی گیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هر کدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام می شود.

دوم – افتتاح مجلس ‌

ماده 2 – نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسی با حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان ‌رسمیت می‌ یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شوری تلاوت می‌ شود.
‌پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت‌ امام خمینی (‌ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام و تجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.

سوم – تشریفات سوگند

ماده 3 – نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسی سوگند یاد می‌ کنند. متن سوگند نامه توسط رئیس قرائت می‌ شود‌ و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگند نامه را امضاء میکنند. ‌
نمایندگان اقلیت‌ های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد. ‌
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می‌ کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگند نامه را امضاء کنند.

چهارم – جایگاهها

ماده 4 – جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبار نامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین می‌ شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد.‌ قرعه‌ کشی هر شش ‌ماه تجدید می‌ شود. نمایندگانی که در قرعه قبل در فقره جلو مجلس بوده‌اند به حکم قرعه در فقره دوم مجلس استقرار‌ خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز‌ طبق این آیین‌ نامه خواهند نشست و افراد مذکور بهیچوجه مجاز به نشستن در صندلی نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی‌ باشند.

ماده 5 – خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین انتظامات مجلس در محل‌های مخصوص، حق حضور‌ خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بی‌ نظمی خودداری کنند.
در غیراین صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک‌ می‌ نمایند. در صورتی که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفری بشود فرد خاطی با رعایت مقررات توسط مامورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع‌ صالحه تحویل خواهد شد. ‌

تبصره 1– هر یک از نمایندگان می‌ تواند در هر جلسه برای حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان‌ را بنماید.انتظامات مجلس موظف به صدور کارت برای آنان می‌ باشد.

تبصره 2 – معاونت اجرائی مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، برای خبرنگاران جرائد داخلی که طبق قانون مطبوعات‌ اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران خارجی با معرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیرقابل انتقال صادر می‌ نماید.

پنجم – انتظام مجلس

ماده 6 – حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس بعهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه‌ای بدون اجازه رئیس،‌ حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد. ‌

ماده 7 – رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در جلسات علنی مجلس را دارند و می‌ توانند مشاوران خود را نیز‌همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شرکت می‌ کند و همچنین اعضای شورای نگهبان حق‌ حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه‌ای با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شورای نگهبان ‌باید در آن جلسه شرکت نمایند.

تبصره 1– سایر مسؤولین دستگاه های اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیأت رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده اند می توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.

تبصره 2– رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امور مجلس دیگر دستگاه ها و نهادها با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.

ماده 8 – حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می‌شوند مطلقاً ممنوع است.

مبحث دوم – تشکیلات قانونگذاری مجلس

اول – هیأت‌ های رئیسه مجلس

الف – هیأت رئیسه سنی

ماده 9 – مسن‌ ترین فرد از نمایندگان حاضر به‌ عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به‌ عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت‌ دبیر معین می‌ شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار می‌ گیرند. درصورت تساوی سن، هیأت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ ترین و جوانترین‌ نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. ‌اعلام هیأت رئیسه سنی با معاونت قوانین مجلس است. ‌

ماده 10 – وظایف هیأت ‌رئیسه سنی عبارت است از:
1 – اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیأت‌ رئیسه
2 – انجام مراسم تحلیف
3 – قرعه‌ کشی برای تعیین اعضای شعب
4 – توزیع اعتبارنامه‌ ها بین شعب
5 – برگزاری انتخابات هیأت‌ رئیسه
6- تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیأت ‌رئیسه

ب – هیأت رئیسه موقت ‌

ماده 11 – انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه است، به‌ جز اینکه اکثریت نسبی در انتخاب رئیس کافی خواهد بود. ‌هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگند نامه هیأت رئیسه مراسم تحلیف را بجای خواهد آورد.

ماده 12 – وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبار نامه دو سوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیأت رئیسه و‌ تمشیت امور اداری مجلس است.

ج – هیأت رئیسه

ماده 13 – هیأت ‌رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیأت ‌رئیسه می ‌نماید. اعضای هیأت ‌رئیسه برای مدت یک ‌سال انتخاب می ‌شوند. انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیأت ‌رئیسه می ‌باشد و در صورتی که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می‌ شود. مسؤولیت هیأت ‌رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می‌ شود.

تبصره 1 – نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیأت ‌رئیسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت‌ نام به هیأت ‌رئیسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیأت‌ رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به‌ ‌همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیأت ‌رئیسه در اختیار نمایندگان قرار دهد.

تبصره 2 – چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ ای که برای هیأت ‌رئیسه انتخاب شده‌ است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین وی مجدد رأی ‌گیری به عمل می‌ آید.

تبصره 3 – پس از تشکیل هیأت ‌رئیسه، گزارش شعب پانزده‌ گانه در مجلس قرائت و تصویب اعتبارنامه ‌ها اعلام می‌ شود.

ماده 14 – هیأت رئیسه مرکب از رئیس، دو نایب رئیس، شش دبیر و سه ناظر می‌ باشد. ‌

ماده 15 -انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام‌ جداگانه و با اکثریت نسبی و رأی مخفی و با ورقه خواهد بود.
در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم‌ اکثریت نسبی کافی خواهد بود.

تبصره 1 – چنانچه آراء برای رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند. ‌

تبصره 2 – در صورتی به فرد غایب در جلسه می‌توان رأی داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیأت رئیسه، کتباً نامزدی خود را به‌ معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.

ماده 16 – قبل از اخذ رأی برای هیأت رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد.

ماده 17 – اعضاء هیأت رئیسه، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن‌ می‌ باشند.
‌بسم الله الرحمن الرحیم
«‌من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد می‌ کنم که حداکثر توان خود را برای اجراء‌آیین‌ نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکار گیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین‌ نامه اجتناب نمایم.»

ماده 18 – نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و درصورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب می‌ شوند و در‌ غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.

تبصره – رئیس مجلس می‌تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.

ماده 19 – اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می‌ سازند و متن‌ استعفاء‌ نامه را قرائت یا فوت را اعلام می‌ دارند. درمورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می‌ شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را‌ تشکیل می‌ دهد و رئیس جدید طبق آیین‌ نامه داخلی مجلس انتخاب می‌ شود. ‌در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه‌استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می‌ آید، حداکثر توضیحات رئیس سی دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ده دقیقه است.

تبصره 1 – در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.

تبصره 2 – انتخاب رئیس و هریک از اعضای هیأت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود. ‌

ماده 20 – هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه مجلس نمی‌ تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی که‌ هر یک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین‌ نامه نسبت‌ به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمی‌ توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌ های مجلس انتخاب گردند و درصورتی که رئیس یا‌ سخنگوی کمیسیون‌ ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته می‌ شوند.

ماده 21 – وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از :
1 – اداره جلسات مجلس به ‌شرح مواد این آیین‌ نامه.
2 – اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
3 – امضای کلیه احکام استخدامی براساس آیین‌ نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.
4 – امضای کلیه نامه‌ های مربوط به امور قانون‌گذاری و پارلمانی مجلس.
5 – حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.
6 – ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحد های تابعه آن هر سه ماه یکبار به ‌نمایندگان.
7- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات. ‌

ماده 22 – وظایف دبیران عبارتند از:
1 – مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.
2 – قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشته‌ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.
3 – تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
4 – تعیین نمایندگانی که در جلسه برای نطق، وقت می ‌خواهند به قید قرعه

ماده 23 – وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از
1 – نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
2 – تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.
3 – تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین‌ نامه.
4 – انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
5 – نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها.
6 – تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.
7 – مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌های قانونی مذکور در این آیین‌ نامه.
8 – – تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهار نظر در مجلس.
9 – اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.
10 – بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‌ ها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آئین نامه.
11 – حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.
12 – تصویب ساز و کار لازم جهت بهبود روش های نظارتی و ساماندهی امور ناظرین منتخب مجلس و کمیسیون ها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان.

تبصره – جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با‌ رأی اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود. ‌

د – مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس

ماده 24 – رئیس مجلس و سایر اعضای هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین‌ نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.

ماده 25 – هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای وظایف رئیس یا سایر اعضای هیأت رئیسه معترض باشند،‌ می‌ توانند طی تقاضای کتبی با امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا به‌ درخواست کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس، تشکیل هیأت ‌رسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیون‌ های تخصصی و اعضاء کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون آئین نامه داخلی مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با‌حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. در صورتی که اکثریت اعضاء هیأت رأی بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند‌ عضویت وی در هیأت رئیسه تعلیق می‌ گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیر علنی مورد بررسی قرار می‌ گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس‌ بدون بحث به رأی‌ گیری گذاشته می‌ شود. در صورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و در غیر این صورت از سمت خود ‌مستعفی شناخته می‌ شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد. ‌

تبصره 1 – هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‌ ای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه ‌کمیسیون‌ ها، انتخاب می‌ نمایند. جلسات هیأت باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت می‌ یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأی اکثریت مطلق حاضرین‌ می‌ باشد.

تبصره 2 – نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأی در جلسه هیأت رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.

تبصره 3 – رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان‌ می‌ توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیری نمایند. ‌

تبصره4ـ نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می شوند ولی در این آیین نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.

تبصره5 ـ چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هر یک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأتها، مجامع و شوراهای غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می شود.

دوم – شعب و کمیسیون‌ها

الف – شعب ‌

ماده 26 – پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می‌ شوند و افراد باقیمانده به‌ ترتیب از شعبه اول‌ به بعد، یک یک به شعب افزوده می‌ شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می‌ کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می‌ شوند. ‌هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأی مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل‌اعضاء شعبه، انتخاب می‌ شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد. ‌نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به‌وسیله سخنگو به اطلاع مجلس می‌ رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دو سوم اعضاء‌ می‌ باشد و تصمیمات شعب، به‌ جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 27 – هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
1- رسیدگی به اعتبارنامه‌ ها.
2- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.
3- تعیین اعضای کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس.
4- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت در کمیسیون‌ های تخصصی مجلس.

ماده 28 – هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت‌ رئیسه مجلس نمایند.

ب – کمیسیون‌ها

ماده 29 – مجلس دارای کمیسیون های تخصصی و کمیسیون های خاص با محدوده وظایف مشخص به شرح مذکور در آیین نامه داخلی مجلس می باشد.تعداد اعضای کمیسیون های تخصصی، حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر است و تعداد اعضای کمیسیون های خاص طبق مواد (43) تا (48) آیین نامه داخلی تعیین می شود.

تبصره 1 – در دوره دهم مجلس هر کمیسیون که به حد نصاب مقرر در این ماده نرسیده است و کمیسیونی که نماینده متقاضی حائز شرایط مازاد بر سقف دارد، هیأت مشترک رؤسای شعب و هیأت رئیسه مجلس تا پانزده روز پس از تصویب نهائی این قانون می تواند حداقل و حداکثر تعداد مقرر در این ماده را، حداکثر برای سه کمیسیون و فقط یکبار تعیین و تغییر دهد.

تبصره 2 – تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیونها با رعایت کلیت آیین ‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هر یک از کمیسیونها و یا حداقل پنجاه‌ نفر از نمایندگان پیشنهاد می ‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون آیین‌ نامه داخلی و رؤسای کمیسیونهای تخصصی اجراء می ‌شود. جلسه مشترک فوق‌ الذکر به ریاست ‎رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دو سوم اعضاء رسمیت می‌ یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دو سوم اعضاء حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.

1 – کمیسیون تحقیق

ماده 30 – به منظور بررسی اعتبارنامه‌ هایی که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از‌ شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسائل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم‌ برخوردار باشند به‌ عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنی قرائت گردد.

2 – کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس

ماده 31 – هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس معین و نتیجه را‌ به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین نامه، طرحهای مربوط به اصلاح آیین‌ نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را به مجلس گزارش می‌ نماید‌ تا مطابق آیین‌ نامه مورد بررسی قرار گیرد.

3 – کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی

ماده32– به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (90)، کمیسیونی به نام اصل نودم (90) قانون اساسی تشکیل می گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضاء این کمیسیون به شرح ذیل است: 1- از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه. 2- هشت (8) نفر از نمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضاء ثابت انتخاب می شوند.

تبصره 1– رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیأت رئیسه مجلس از بین اعضاء ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یک سال انتخاب می گردد.

تبصره 2– اعضاء ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیون های تخصصی مجلس باشند.

4 – کمیسیون‌های تخصصی

ماده 33 – هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس که مطابق این آیین‌نامه تشکیل می‌گردند در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی‌ به شرح زیر می‌باشند:

1– بررسی طرح ها و لوایح ارجاعی و گزارش آن به مجلس شورای اسلامی.

2 -بررسی و تصویب آزمایشی طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت که طبق‌اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی به آنها محول می‌گردد.

3– رسیدگی به درخواست های تحقیق و تفحص

4 -رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران

5 – بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.

6 – کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش های عملکردی و نظارتی از اجراء قوانین مربوط به دستگاه های ذی ربط.

تبصره – کمیسیون ها می توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسؤولین ذی ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. هیأت رئیسه می تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. در این صورت مخبرکمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هرکدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می نمایند. هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آئین نامه داخلی در دستور حداکثر دوهفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آئین نامه داخلی رسیدگی می شود نمایندگان می توانند پیشنهادهای خود را تا (48)ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهایی خود را به مجلس ارائه می دهد.

7 – تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاه ها و نحوه اجراء قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.

تبصره 2 – پاسخ دولت راجع به گزارشهای کمیسیون‌های تخصصی در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب‌درخواست کمیسیون‌های تخصصی، موضوع گزارشهای یاد شده جهت بررسی به کمیسیون اصل نودم (90) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسی خود‌را به مجلس ارائه خواهد کرد.

تبصره 3 – کمیسیون‌های تخصصی مجلس می‌توانند به تعداد کافی مشاور ذی‌ صلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوارگذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.

ماده 34 – کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی،‌تحقیقات و فن‌آوری، مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 35 – کمیسیون اجتماعی برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 36 – کمیسیون اقتصادی برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارائی، بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 37 – کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 38 – کمیسیون انرژی برای انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاههای آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی‌های نو‌ مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌شود.

ماده 39 – کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات برای انجام وظایف محوله درمحدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و‌امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود. ‌

تبصره 1 – کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصی در ماده (33) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام‌نماید:
1 – نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن.
2 – رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می‌گردد.
3 – بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و‌ توزیع بین نمایندگان.
4 – معرفی دو نامزد به‌ عنوان رئیس دیوان محاسبات و دو نامزد به‌ عنوان دادستان دیوان محاسبات جهت انتخاب یکی از آنها توسط مجلس شورای اسلامی.

تبصره 2 – برخورداری از مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر، سابقه خدمت در مقامهای مدیریتی موضوع ماده (71) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 8 /7 /1386 و همطرازان آنان و حداقل بیست سال سابقه کار، از شرایط احراز سمت رئیس و دادستان دیوان محاسبات است.

تبصره 3 – نحوه انتخاب نامزدهای ریاست و دادستان دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات طبق آیین‌ نامه ‌ای است که توسط کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تهیه می ‌شود و به ‌تصویب کمیسیون آیین‌ نامه داخلی می ‌رسد.

ماده 40 – کمیسیون بهداشت و درمان برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه‌های‌ اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌شود. ‌

ماده 40 مکرر – کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امورغیرعمرانی شهرداری ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آئین نامه تشکیل می شود.

ماده 41 – کمیسیون صنایع و معادن برای انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوا فضا و ارتباطات‌ مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌شود.

ماده 42 – کمیسیون عمران برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی و امور عمرانی شهرداری ها و دهیاری ها مطابق ضوابط این‌ آیین‌ نامه تشکیل می‌شود.

ماده 43 – کمیسیون فرهنگی برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی‌ و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌شود.

ماده 44 – کمیسیون قضائی و حقوقی برای انجام وظایف محوله در محدوده قضائی و حقوقی مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌شود.

ماده 45 – کمیسیون کشاورزی، آب ، منابع طبیعی و محیط زیست برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست‌ و هواشناسی مطابق ضوابط این آیین‌ نامه تشکیل می‌ شود.

5 – مقررات مشترک کمیسیون‌ها

ماده 46 – هر یک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرمهای امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیأت رئیسه مجلس تحویل می دهد.

تبصره 1 – فرم امتیازبندی و دستورالعمل اجرائی این ماده، بر اساس شاخص های: تحصیلات، سوابق اجرائی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون، ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه می شود و به تصویب جلسه مشترک هیأت رئیسه و کمیسیون آیین نامه داخلی می رسد.

تبصره 2 – به منظور آشنایی نمایندگان با سوابق یکدیگر، معاونت قوانین موظف است همزمان با شروع فعالیت شعب، اسامی نمایندگان را به همراه تحصیلات، سوابق اجرائی و سابقه عضویت در کمیسیون ها (در صورت برخورداری از سابقه نمایندگی) تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

ماده 47 – هیأت رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می کند. نمایندگان معترض می توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود را نسبت به امتیازها به هیأت رئیسه تقدیم کنند تا هیأتی مشترک، متشکل از هیأت رئیسه مجلس و رؤسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر نماید. پس از اتمام این مراحل هیأت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون های تخصصی بر مبنای امتیازت هر فرد، اقدام می کند.

تبصره 1 – پس از اعلام اسامی اعضای کمیسیون های تخصصی، در صورتی که هر یک از نمایندگان به کمیسیون انتخاب شده اعتراض داشته باشد،می تواند ظرف مدت بیست و چهار ساعت اعتراض خود را مکتوب به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کند تا هیأت مشترک فوق الذکر با استماع نظرات معترضان و بررسی اعتراض های واصله نسبت به تعیین نهائی اعضای کمیسیون های تخصصی تا چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت اعتراض، اقدام کند.

تبصره 2 – بین افرادی که رأی مساوی آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون می‌ شود قرعه‌ کشی‌ انجام می‌ گیرد.

تبصره 3 – امتیازبندی و تعیین اعضای هر کمیسیون به ترتیب از کمیسیون هایی که بیشترین متقاضی دارد، انجام می شود و پس از تکمیل اعضای کمیسیون های مذکور، نمایندگان بازمانده از اولویت اول انتخابی خود، با متقاضیان اولویت اول کمیسیون بعدی امتیازبندی و تعیین کمیسیون می شوند.

تبصره 4 – نمایندگانی که درهیچ یک از اولویت های خود انتخاب نشده اند موظفند از دیگر کمیسیون های تکمیل نشده در اولویت دیگر تعیین نمایند.

ماده 48 – هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا کمیته‌های فرعی متناسب با موضوعات مربوط ‌تشکیل دهد. کمیته‌های فرعی دارای یک رئیس، یک نایب رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می‌گردند. مصوبات‌ کمیته‌های فرعی بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت. ‌

ماده 49 – پس از انتخاب اعضای کمیسیون‌ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‌ترین عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک‌ رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأی مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می‌نماید. ‌

تبصره – معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت‌رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.

ماده 50 – مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیون‌ها حضور حداقل دوسوم اعضاء می‌ باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر‌خواهد بود.

ماده 51 – هر نماینده شش ماه یک‌ بار می ‌تواند تقاضای تغییر کمیسیون خود را به هیأت ‌رئیسه مجلس ارائه کند. انتقال به کمیسیون دیگر با رعایت نصاب مقرر در این آیین‌ نامه و با موافقت اکثریت اعضای کمیسیون ‌های ذی‌ ربط امکان‌ پذیر است.

ماده 52 -رئیس مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‌ عنوان دبیر دراختیار هر کمیسیون قرار می‌ دهد تا نسبت‌ به امور کارشناسی و اداری مربوطه از قبیل ارتباط با رئیس و ادارات مجلس و کمیسیون‌ ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانی‌ اوراق و پرونده‌ها، تسریع جریان امور دفتری و تهیه صورتجلسات و سایر امور اداری اقدام نماید.

ماده 53 – گزارش عملکرد کمیسیون‌ها بایستی هر ماه یکبار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضی به اطلاع نمایندگان برسد. ‌

ماده 54 – در صورتی که نمایندگان از طرف کمیسیون برای ادای توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند‌ بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود. ‌

ماده 55 – تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیون‌ها بررسی شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع می‌شود. نمایندگان‌ می‌توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جاری کمیسیون در محل‌ کمیسیون بایگانی و در پایان هر دوره به بایگانی مجلس منتقل می‌شود. ‌

ماده 56 – پس از آنکه مجلس در باره طرح یا لایحه‌ای رأی نهایی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به ‌آن، در معاونت قوانین مجلس‌ یا کمیسیون ها (در خصوص قوانین آزمایشی) بایگانی می‌شود.

6 – سایر مقررات ‌

ماده 57 – هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون‌ های تخصصی را بپذیرد و در صورت تمایل می‌ تواند در‌ کمیسیون‌ های دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأی شرکت کند.

تبصره1 – عضویت در کمیسیون‌های تحقیق و تدوین آیین‌ نامه داخلی مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.

تبصره2ـ چنانچه نمایندگان عضو کمیسیونهای خاص در سال سی ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضاء آن کمیسیون خاص است. این موافقت با رأی گیری با ورقه انجام می شود.

7 – کمیسیون مشترک

ماده 58 – در مورد طرح ها و لوایحی که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسی داشته باشند، کمیسیون مشترک تشکیل می گردد. تعداد اعضاء کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به وسیله هیأت رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی ربط می باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون ها اقدام می نماید.

8 – کمیسیون ویژه

ماده 59 – در مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می‌آید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت‌ پیدا می‌کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می‌شود. اعضای کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیما در جلسه علنی توسط نمایندگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد. ‌هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد. ‌

تبصره – هیأت رئیسه مجلس می تواند طرح ها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.

مبحث سوم – تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس

اول – امور اداری، مالی و خدماتی مجلس

ماده 60– مسؤولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی،اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.

تبصره 1– رئیس مجلس می تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به بعضی از اعضای هیأت رئیسه، معاونین قوانین، نظارت و اجرائی یا مسؤولین ذی ربط تفویض نماید.

تبصره 2– اساسنامه سازمان ها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعمل های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.

ماده 61 – وظایف ناظران عبارتند از :
1- تنظیم برنامه‌ ها و سیاستهای مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طی مراحل بعدی.
2- نظارت و اتخاذ تصمیم لازم در خصوص عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجرای مصوبات هیأت رئیسه و کمیسیون آیین نامه داخلی در خصوص تبصره (2) ماده (60)
3- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.
4- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.
5- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده‌اند.
6- پیگیری مشکلات نمایندگان و ارائه راه‌حل مناسب به هیأت رئیسه.
7- نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.

ماده 62 – هیأت رئیسه می تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرح ها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهایی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی ربط انجام می شود.

ماده 63– در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه های اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می شود.

تبصره ـ در هر دوره مجلس، نمایندگان می‌ توانند حداکثر پنج نفر از کارکنان یا کارشناسان دستگاههای مشمول ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری را برای به‌ کارگیری در دفتر ارتباطات مردمی جهت امور مشاوره‌ای، اداری و خدماتی از دستگاه ذی‌ ربط درخواست نمایند. در این صورت با هماهنگی دستگاه مبدأ، درخواست مأموریت افراد موردنظر معمول و شخص یا اشخاص مزبور به دفتر ارتباط مردمی نماینده، مأمور می‌ شوند.
حقوق، مزایا، حق مأموریت و اضافه‌ کار این مأموران طبق قوانین و مقررات مربوطه بر عهده دستگاه مأمورکننده می‌ باشد و میزان اضافه کار تا سقف مصوب اداره مربوطه و مأموریت ماهیانه و مرخصی استفاده شده توسط رئیس دفتر نماینده به دستگاه ذی‌ ربط اعلام می‌ شود. افزایش کلیه حقوق قانونی این مأموران از جمله ارتقاء ، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه و رتبه و سایر موارد مشابه در دوران مأموریت این افراد همانند سایر کارکنان دستگاه ذی‌ ربط می‌ باشد.
تعداد افراد موردنیاز هر حوزه انتخابیه با توجه به تعداد نمایندگان، تعداد شهر و روستا، جمعیت و وسعت، شرایط اقلیمی و جغرافیایی و سایر قابلیت‌ های هر حوزه توسط کمیسیون آیین‌ نامه داخلی مجلس تعیین می‌ شود.
پس از اعلام پایان مأموریت، دستگاه ذی‌ ربط موظف است این افراد را حداقل در پست سازمانی قبل از مأموریت و یا پست همطراز به کار گیرد.
این مصوبه نافی تبصره (3) ماده (2) قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی مصوب 23/ 8/ 1372 مجلس شورای اسلامی نمی‌ باشد.

ماده 64 – درصورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی ، وزراء‌ مکلف به حضور در مجلس می‌ باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می‌ شود.

تبصره 1– هیأت رئیسه مجلس می تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.

تبصره 2– دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.

فصل دوم – نمایندگان

مبحث اول – رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان

ماده 65 – اعتبارنامه ها به‌ همراه ضمائم آن به‌ موجب جدول حوزه های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی که بر اساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه سنی تنظیم شده است، به ترتیب به شعب پانزده گانه جهت رسیدگی ارجاع می شود. هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبارنامه‌ ای معترض باشد، ظرف مدت سه ‌روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضاء و به انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی ‌ربط تقدیم کند.

تبصره 1 – شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را احراز کند.

تبصره 2 – گزارش هر شعبه توسط سخنگو در مجلس قرائت می شود و در صورت عدم امکان، به ترتیب رئیس و یا یکی از نواب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام می دهد.

ماده 66 – شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه‌ روز کاری گزارش تأیید آن دسته از اعتبارنامه ‌های واصله را که معترض ندارند، به ‌صورت یکجا به هیأت‌ رئیسه ارسال کند تا برای تصمیم ‌گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.
اعتبارنامه ‌هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری توسط شعبه رسیدگی می‌ شود. در صورتی‌ که نظر شعبه تأیید اعتبارنامه باشد، گزارش تأیید آن برای تصمیم ‌گیری به مجلس ارائه می‌ شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیأت ‌رئیسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارائه گزارش، برای تصمیم ‌گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد.

تبصره – شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی اعتبارنامه از معترض یا معترضان جهت توضیح اعتراض و از نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض قرار گرفته جهت دفاع دعوت به عمل آورد. عدم حضور هر یک از آنان مانع رسیدگی نیست. معترض یا معترضان در صورت عدم حضور غیرموجه در شعبه، در جلسه علنی حق اعتراض ندارند. موجه ‌بودن عدم حضور باید به تأیید هیأت ‌رئیسه مجلس برسد. اگر عدم حضور، موجه بود فقط یک بار دیگر جلسه شعبه ظرف مدت پنج روز مجدداً تشکیل می ‌شود و نظر خود را اعلام می ‌کند.

ماده 67 – هیچ شعبه‌ای نمی‌ تواند تقدیم گزارش خود را بیش از پنج روز کاری از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. در صورتی که تأخیر به حکم ‌ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه ‌دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به شعبه بعد ارجاع می نماید که ظرف پنج روز کاری پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.

ماده 68 – گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه‌ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت می‌شود. درصورتی که گزارش شعبه مبنی ‌بررد‌ اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضین بر اعتراض خود باقی باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهدشد.
‌درغیراین صورت اعتبارنامه مصوب تلقی گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام می‌نماید.

ماده 69 – کمیسیون تحقیق حداکثر ظرف مدت پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می‌ کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می ‌کند.

تبصره 1 – در صورتیکه تعداد معترضان بیش از سه نفر باشد، می‌ توانند سه نفر را به‌ صورت مکتوب معرفی کنند تا در شعبه و کمیسیون تحقیق جهت ارائه توضیحات لازم حضور یابند.

تبصره 2 – کمیسیون تحقیق موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی به اعتبارنامه از معترض یا معترضان و نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده است دعوت به عمل آورد.

ماده 70 – چنانچه کمیسیون تحقیق، اعتبارنامه رد شده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تأیید اعتبارنامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم ‌گیری مجلس در دستور کار قرار می ‌گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد گزارش آن حداکثر به مدت پانزده دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارائه می‌ شود. نماینده‌ ای که اعتبارنامه‌ اش توسط کمیسیون رد شده است حداکثر به مدت سی دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند، ضمن اینکه می ‌تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند، سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رأی گذاشته می‌ شود، چنانچه رد اعتبارنامه به تصویب مجلس نرسد، رئیس جلسه تصویب آن را اعلام می‌ کند.

تبصره – در صورتی که کمیسیون تحقیق ظرف مدت پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکند، نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض واقع شده‌ است یا پانزده‌ نفر از نمایندگان می توانند طرح اعتبارنامه را در صحن مجلس از هیأت رئیسه درخواست کنند و هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت گزارش شعبه را در دستور کار مجلس قرار دهد تا مطابق این ماده مورد رسیدگی قرار گیرد. به جای نظر کمیسیون، نظر شعبه به مدت پانزده دقیقه مطرح می ‌شود.

ماده 71 – چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه‌حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأی‌گیری می‌شود. ‌

تبصره – در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می‌ توانند بااطلاع قبلی هیأت رئیسه، دلائل‌ اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد. ‌

ماده 72 – اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض واقع گردیده، می‌تواند‌ طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از هیأت رئیسه درخواست بنماید. همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم می‌ توانند ‌چنین تقاضایی را از هیأت رئیسه بنمایند. هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح ‌کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم می‌ گیرد. در صورت موجه بودن علت تاخیر، مجلس می‌ تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیراین ‌صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح می‌ گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگوی شعبه مربوطه دلائل عدم تأیید صحت‌اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان می‌کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأی‌گیری می‌شود.

ماده 73 – در هر مرحله، رأی‌ گیری برای اعتبارنامه مورد اعتراض، مخفی و با ورقه مخصوص انجام می ‌شود.

ماده 74 – نماینده ‌ای که به اعتبارنامه‌ اش اعتراض شده مانند سایر نمایندگان، از کلیه حقوق اعم از اعلام رأی و نامزد شدن برای عضویت در هیأت رئیسه و سایر انتخابات برخوردار است، لیکن در زمان بررسی اعتبارنامه خود در شعبه، کمیسیون تحقیق و مجلس حق رأی ندارد.

مبحث دوم – حقوق و تعهدات نمایندگان

اول – مصونیت نمایندگان

ماده 75 – بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر خود کاملاً آزادند و‌ نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعی‌ محروم نمود.

تبصره – وظایف نمایندگی شامل نطق ، بحثهای داخل دستور، بحثهای جلسات کمیسیون‌ ها، اظهارنظراتی که برای اعمال اصل‌ هشتاد و چهارم (84) قانون اساسی انجام می‌ شود و سایر موارد نظارتی و قانونی است.

ماده 76 – چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نماینده‌ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور‌می‌تواند در دفاع از خود، به‌صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالی درصورتی که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و‌ متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد. ‌

پاسخ:
بلی، کارکنان یا کارشناسان دستگاههای مشمول ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری موضوع تبصره ماده (76) قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی شامل اعضای هیأت علمی دانشگاهها و کلیه افرادی که از دستگاههای مذکور حقوق دریافت می کنند نیز می باشد.

ماده 77 – اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده واظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده ‌مذکور برای رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج دقیقه اجازه نطق داده می‌شود.

‌دوم – تعهدات نمایندگان

ماده 78 – نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگی، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین‌نامه ‌داخلی می‌باشند. در مواردی‌که نماینده‌ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به ‌ترتیب از طرف رئیس به‌عمل خواهد آمد :
1 – تذکر شفاهی در جلسه علنی.
2 – اخطار در جلسه علنی.
3 – احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه.

ماده 79 – رئیس جلسه نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می‌شوند و یا بدون اجازه صحبت می‌کنند وهمچنین نسبت به نمایندگانی ‌که به واسطه عدم رعایت آیین‌نامه داخلی یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی‌نمایند تذکر می‌دهد.

ماده 80 – درصورتی که رئیس به یکی از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می ‌کند.

ماده 81 – توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می‌شود در موارد ذیل اجراء می‌گردد :
1 – درصورتی که نماینده‌ای پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
2 – درصورتی که نماینده‌ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
3 – کسانی که بیش از سه جلسه متوالی یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.

سوم – حقوق نمایندگان

ماده 82– بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیأت رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.

تبصره– مقرری و هزینه های نمایندگی درهرسال در جلسه مشترک هیأت رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می رسد، نمایندگان مجلس می توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت نمایند، قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می شود.

چهارم – مأموریتها

ماده 83 – مأموریتهای رسمی فردی و جمعی نمایندگان برای شرکت در سمینارها، اجلاسها و بازدیدهای فنی و تخصصی در داخل و یا خارج از‌کشور با تصویب کمیسیون ذی‌ربط و تایید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم‌ می‌گردد.

‌پنجم – تعطیلات و مرخصیها ‌

ماده 84 – تعطیلات تابستانی مجلس در هر سال سی روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین می‌شود. هیأت رئیسه می‌تواند در تنظیم‌ برنامه جلسات علنی و کمیسیون‌ها به‌ گونه‌ای عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کاری هم برای رسیدگی به وظایف نمایندگی فرصت داشته‌ باشد.

تبصره – در صورت ضرورت، رئیس مجلس می‌تواند با تقاضای حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات‌ تعطیل، مجلس را بطور فوق‌العاده دعوت به انعقاد نماید. ‌

ماده 85 – نمایندگان یک ماه در هر سال حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارند. استفاده از مرخصی ضروری بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت‌رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده می‌توانند در سال‌های بعد استفاده نمایند.

ماده 86 – اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیون‌ها و شعب با رؤسای‌ کمیسیون‌ها و شعب خواهد بود. ‌

ماده 87 – هیچیک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی نمی‌تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیرمترقبه.

ششم – غیبت نمایندگان

ماده 88 – نماینده‌ای که بیش از یکصد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت غیر متوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون‌عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفی شناخته خواهد شد. همچنین نماینده‌ای که به‌علت ناتوانی جسمی و یا بیماری بیش از چهار ماه در یکسال‌غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سی نفر از نمایندگان و تصویب دو سوم نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی، سمت‌ نمایندگی خود را از دست میدهد.

تبصره 1 – تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده، درصورتی که خود وی یا نماینده دیگری به غیرموجه بودن غیبت‌اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می‌شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (‌هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتی که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأی داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد. ‌
یک نفر از هیأت رئیسه به‌عنوان موافق و نماینده مورد بحث به‌عنوان مخالف برای صحبت، حق تقدم خواهند داشت. ‌

تبصره 2 – درصورتی که نماینده مستعفی شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولی در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در‌مجلس حضور یابد، می‌تواند لایحه دفاعیه خود رابرای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق‌تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین توسط یکی از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود. ‌

ماده 89 – به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی‌گیرد. ‌

ماده 90 – محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون‌ها با رؤسای کمیسیون‌ها و در جلسات رسمی مجلس با هیأت رئیسه می‌باشد و در هر دو صورت،‌اعلان رسمی غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود.
هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون‌ها را هر ماه به اطلاع ‌نمایندگان برساند.

ماده 91 – غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

تبصره – غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس می‌باشد.

هفتم – استعفا نماینده و نحوه بررسی آن ‌

ماده 92 – هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است می‌تواند از مقام نمایندگی استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس‌است. ‌

ماده 93 – نماینده تقاضای استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس می‌نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن،‌اعلام و در دستور کار هفته بعد می‌گذارد. نماینده می‌تواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفاء خویش را مسترد دارد.

ماده 94 – بررسی تقاضای استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضای استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری‌ به تعیین او تقاضای دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفاء و توضیح نماینده متقاضی استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز‌حداکثر نیم ساعت می‌توانند صحبت کنند و پس از آن رأی‌ گیری به عمل می‌آید. در صورت تصویب تقاضای استعفاء مراتب از طریق رئیس مجلس به‌ وزارت کشور اعلام می‌شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.

تبصره – هرگاه نماینده متقاضی استعفاء برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر نشود و کسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید‌ متن تقاضای استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأی‌گیری به عمل می‌آید. ‌

ماده 95 – هرگاه تقاضای استعفاء تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست. ‌

فصل سوم – گردش کار مجلس

مبحث اول – جلسات مجلس

ماده 96 – انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رأی منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان می‌باشد.

تبصره 1 – برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رأی نمی‌شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافی است.

تبصره 2 – جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتی‌الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد ‌شد. ‌

ماده 97 – نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین می‌شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه از‌طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رأی با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون‌عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر و غیبت، مقررات آیین‌نامه ازطرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد.‌اسامی نمایندگانی که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‌ها درج خواهد شد. ‌

ماده 98 – تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.

تبصره – در صورتی که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل‌از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.

ماده 99 – حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می‌باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص ‌رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.

تبصره1 – وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطراری با اول وقت ادای نماز برخورد نداشته باشد.

تبصره2ـ مجلس برای رسیدگی به طرحها و لوایحی که در شش جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه روزه به جز روزهای تعطیل تشکیل می شود و افزایش ساعت هر جلسه با رأی مجلس است.

ماده 100 – اعضای هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین می‌شود، حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت‌ بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین‌ نامه جریمه می‌شوند.

ماده 101 – تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین‌نامه به عهده رئیس جلسه است.

ماده 102 – دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیون‌ها و سایر موضوعات طبق این آیین نامه توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر‌ تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرحها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا پانزده نفر‌از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگی مجلس قرار گیرد. در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی‌ مجلس قرار دهد.

تبصره1ـ حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستـور کار جلسـه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می گذارد. در صورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی توان آن را متوقف نمود.

تبصره 2– گزارش های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون ها به جز گزارش طرح ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می گیرد. این گزارش ها باید حداقل (48) ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.

تبصره3ـ هیأت رئیسه می تواند تمام یا بخشی از گزارشهای واصله از دستگاهها و سازمانهایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیونهای ذی ربط ارجاع نماید.

تبصره4ـ کلیه گزارشهایی که در جلسه علنی مطرح می شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.

ماده 103 – در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه ‌غیرعلنی تشکیل می‌شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنی‌بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزاری‌غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به‌ عنوان مخالف حداکثر تا پانزده‌ دقیقه صحبت می‌کند، در صورت تصویب دو سوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه غیرعلنی ادامه می‌یابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنی‌ بازگشته و به روال عادی عمل خواهد کرد.

تبصره 1 – مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به‌ تصویب سه‌ چهارم مجموع نمایندگان برسد. ‌

تبصره 2 – تشخیص رفع شرایط اضطراری برای انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنی برای اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد ‌حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنی و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملی می‌گردد. ‌

ماده 104 – رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می‌کند که در صورت مذاکرات درج شود، ‌مگر در موارد اضطراری (‌به‌ تشخیص هیأت رئیسه ) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام شود. ‌

ماده 105 – در صورتی که در مجلس بی‌نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود‌ قیام می‌نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می‌کند و نمایندگان از جلسه خارج ‌می‌شوند و پس از انقضای پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل می‌شود.
هرگاه بی‌نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگری‌ موکول می‌نماید. ‌

مبحث دوم – نطق‌ها و مذاکرات ‌

اول – نطق‌ها

ماده 106 ـ در هر جلسه رسمى به جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه ‏نفر از نمایندگان مى‏توانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق نمایند. همچنین دو‏نفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبت‏نام کرده وحداکثر به مدت پنج دقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو‏نفر وقت خواهد داد. هیچ یک از نمایندگان نمى‏توانند در مدت دوماه بیش از یک بار نطق پنج دقیقه ای نمایند. نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.

ماده 107 – در هر جلسه قبل از ورود در دستور، قبل از ورود در دستور رئیس می‌ تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی‌ مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.

تبصره ـ رؤسای قوای مجریه و قضائیه می توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیأت رئیسه در اولین فرصت انجام می شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.

ماده 108 – ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:

الف – مدت نطق در جلسه علنی به‌شرح زیر خواهد بود:

1– برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان می‌توانند از بین خود یک یا‌چند نفر را برای بحث در موضوع استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطقهای استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.

2 ـ درمورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتدا مخبر کمیسیون اصلی حداکثر پنج دقیقه گزارش مى‏دهد، پس از آن حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن مخبر کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مى‏کنند.

تبصره 1 ـ درمورد طرح ها و لوایح مهم یا مفصل با پیشنهاد رئیس جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و رأى اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، مى‏توان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و مخبر کمیسیون را حداکثر تا دو برابر افزایش داد.

تبصره 2 ـ در بررسی کلیات طرح هاى دو یا سه‏فوریتى و طرح هایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان مى‏تواند به جاى مخبر در ابتدا و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.

3– برای موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
– دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق.
– مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرحها و لوایح.
– توضیح پیشنهاد اصلاحی نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردی و جمعی.
– توضیح نماینده دولت و مخبر کمیسیون در مورد پیشنهادها
– توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
– پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.
– پیشنهاد تنفس.
– پیشنهاد اخذ رأی مخفی.
– پیشنهاد انواع رأی در مورد استیضاح.

4 – برای تذکر آیین‌نامه‌ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر 3 دقیقه.

ب – در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از‌نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.

ج – در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، مخبرکمیسیون گزارش خود را ارائه می دهد سپس حداکثر ده نفر از نمایندگان به عنوان مخالف گزارش کمیسیون و ده نفر به عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هرکدام حداکثر ده دقیقه صحبت می کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست دقیقه و در پایان، مخبرکمیسیون صحبت می کند. مجموع زمان صحبت مخبرکمیسیون سی دقیقه خواهد بود.

تبصره ـ در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت‏هاى مقرر در بند فوق است.

د – مدت نطق برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌ها و موافقتنامه‌های بین‌المللی حداکثر سه ساعت و‌برای هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.

هـ ـ پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه ‏هاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.

تبصره – در کلیه مواردی که در این آیین ‌نامه نمایندگان می ‌توانند به‌ عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند و به ‌موقع در لوح یا دستگاه الکترونیک ثبت ‌نام کرده ‌اند، اسامی آنان توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب و اعلام می ‌شود. افراد تعیین‌ شده حق واگذاری نوبت خود به نماینده دیگر را دارند.

ماده 109 – ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت‌ به وی تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم می‌تواند وی را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این‌ که ‌مجلس ادامه صحبت را تأیید کند. ‌

ماده 110 – قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایراد گیریهای شخصی و حرکات و تظاهراتی که‌موجب بی‌ نظمی مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازاتهای مندرج در این آیین‌نامه خواهد گردید.
رئیس جلسه مسؤول جلوگیری از این‌تخلفات است.

دوم – مذاکرات

ماده 111 – موضوعاتی که طبق دستور در مجلس مطرح می‌شود باید یک ‌ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه ‌نصب می‌گردد، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام ‌نمایند. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتی که‌مخالف یا موافقی ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می‌توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقی‌وجود نداشته باشد، مخالفان می‌توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفی موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به ‌عنوان موافق کسی صحبت‌ نخواهد کرد. ‌

تبصره – درصورتی که موضوعی در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلی مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.

ماده 112 – مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع می‌شود.‌نماینده‌ای که در صورت مشروح مذاکرات مطلبی برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار می‌تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه‌رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج می‌شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضای رئیس یا‌نایب‌ رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد. ‌

ماده 113 – هرگاه هنگام بحث در بارهٔ طرحها و لوایح ، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون‌های‌ مربوطه لازم بدانند در موضوع موردبحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین‌نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.

ماده 114 – به‌ جز مذاکرات مربوط به استیضاح و لایحه بودجه، در صورتی که حداقل دو مخالف و در صورت وجود، دو موافق نسبت به طرح یا‌لایحه‌ای صحبت کرده باشند، هریک از نمایندگان می‌توانند کتباً کفایت مذاکرات را پیشنهاد کنند. اولین نماینده پیشنهاددهنده دلایل خود را به عنوان‌موافق اظهار می‌دارد و اگر مخالفی باشد علل مخالفت خود را بیان می‌کند و آنگاه رأی گرفته می‌شود. درصورتی که پیشنهاد کفایت مذاکرات به تصویب‌نرسید و در ادامه مذاکرات برای بار دوم پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد بدون توضیح رأی گرفته می‌شود. پس از رأی به کفایت مذاکرات و اعلام ختم‌آن از طرف رئیس، به دیگر نمایندگان موافق و مخالف در آن باب اجازه نطق داده نمی‌شود.

ماده 115 ـ نمایندگان مى‏ توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بین‏ المللى یا مناسبت هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذى‏ربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مى‏شود.

تبصره ـ توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به ‏اطلاع نمایندگان خواهد رسید.

ماده 116 – گزارش نهایی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، درصورتی که مربوط به عموم باشد، بدون‌ رعایت نوبت در دستور کار قرار می‌ گیرد و در اولین جلسه علنی قرائت خواهد شد.

ماده 117 – روسای جمهور، نخست وزیران، رؤسای مجلس و مقامات عالی‌ رتبه کشورهای دیگر که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی ایران به‌ایران می‌آیند و بنا به صلاحدید همتای آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنی به مصلحت باشد می توانند در جلسه ‌حاضر و عنداللزوم سخنرانی نمایند.این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.

مبحث سوم – آراء

‌اول – کمیت آراء

ماده 118ـ مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.

ماده 119 – کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون‌ها و شعب به عمل می‌آید، اعم از اینکه فردی یا جمعی باشد باستثناء انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب می‌شود و موارد دیگری که در این آیین‌نامه حد و نصاب دیگری برای آن تعیین شده‌است با رأی اکثریت نسبی است و در صورت تساوی آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین می‌شود. اسامی کلیه نامزدها با تعداد آراء‌آنان توسط رئیس جلسه اعلام می‌شود. ‌

ماده 120– نصاب رأی‏گیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به ‏شرح زیر می باشد:

الف ـ اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان: ـ اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور. (اصل هفتاد و هشتم قانون اساسى).

ب ـ اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان: 1 ـ توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى (اصل شصت و هشتم قانون اساسى). 2 ـ مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى (اصل شصت و نهم قانون اساسى).

ج ـ اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان: 1 – تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى. (اصل پنجاه و نهم قانون اساسى). 2 – تصویب عدم کفایت رئیس جمهور. (اصل هشتاد و نهم قانون اساسى). 3 – تصویب تقاضاى سه فوریت طرحها و لوایح.

د – اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر: 1 – تصویب آئین‏نامه داخلى مجلس و تفسیر آن. 2 – تصویب تشکیل جلسه رسمى غیرعلنى مجلس با رعایت ماده (103) این آئین نامه. 3 – تصویب تقاضاى دوفوریت طرح ها و لوایح. 4- تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم قانون اساسی. 5- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرح هاولوایح

ه‍ـ – اکثریت مطلق نمایندگان حاضر: 1 – انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول). 2 – رأى اعتماد به وزیران. 3 – رأى عدم اعتماد به وزیران. 4 – طرح ها و لوایح و تفسیر قوانین. 5 – تصویب انجام تحقیق و تفحص. 6 – تصویب تقاضاى یک فوریت طرح ها و لوایح. 7- تغییر دستور هفتگی مجلس. 8 – رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر. 9 – تصویب موضوعات اصول هفتاد و هفتم،هشتادم، هشتادودوم و هشتاد وسوم قانون اساسى 10 – تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمان ها توسط کمیسیون هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسى. 11 – تعیین تعداد اعضاء کمیته ها در کمیسیون ها. 12- تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است. 13ـ حذف مواد، تبصره ها و بندها از گزارش کمیسیون ها در جلسه علنی
14ـ تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرحها و لوایح مهم موضوع تبصره (1) ماده (108) 15- سایر مواردى که در این آئین‏نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات«تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و در این آئین نامه نصاب آن مشخص نشده است.

و – اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک سوم نمایندگان حاضر: 1- انتخاب اعضاء هیأت رئیسه شعبه . 2- انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیأت تحقیق و تفحص. 3- انتخاب اعضاء کمیسیون تخصصی، تحقیق و تدوین آئین‏نامه داخلى در شعبه. 4- تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان. 5- انتخاب اعضاء کمیسیون ویژه در مجلس. 6 – انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور.

ز – اکثریت نسبى: 1- انتخاب رئیس مجلس(مرحله دوم) و سایر اعضاء هیأت رئیسه مجلس. 2- انتخاب اعضاء حقوقدان شورای نگهبان. 3- انتخاب رئیس و اعضاء هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته. 4- انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمان ها. 5- انتخاب اعضاء کمیته های هر کمیسیون. 6- انتخاب ده نفر از نمایندگان در اجراء اصل یکصدوهفتاد و هفتم قانون اساسی.

تبصره ـ نصاب رأی برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.

‌دوم – کیفیت آراء

ماده 121 – رأی‌گیری در مجلس به یکی از روشهای ذیل انجام می‌گیرد:
1- با دستگاه الکترونیکی.
2- علنی با ورقه.
3- مخفی با ورقه.
4 ـ قیام و قعود.

تبصره ـ قبل از شروع رأی گیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رأی گیری انجام شود. در صورتی که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رأی گیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات به طور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رأی گیری، از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از سی ثانیه از زمان شروع رأی گیری به فوریت نتیجه رأی گیری را اعلام نماید.

ماده 122 – هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکی مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام‌ رأی مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنی دستگاهها‌حداکثر برای یک هفته رأی‌گیری با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود. ‌

ماده 123 – در مورد ذیل اخذ رأی علنی با ورقه خواهد بود:
‌هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به‌ جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام و قعود رأی علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به‌ درخواست، رأی‌گیری به عمل می‌آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنی به رأی گذاشته می‌شود.

ماده 124 – در رأی علنی با ورقه، هر نماینده دارای سه‌ نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روی کارتها چاپ شده است. کارت‌ سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأی علنی با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان ‌را با نظارت دبیران در گلدانها می‌ ریزند. نمایندگانی که رأی ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب می‌شوند. ‌

تبصره – اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه‌در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌گردد.

ماده 125 – در موارد ذیل اخذ رأی مخفی با ورقه الزامی است:
1 – انتخاب اعضای هیأت رئیسه، حقوقدانان شورای نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأت‌ها ، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به‌ اشخاص.
2 – انتخابات داخلی شعب و کمیسیون‌ها.
3 – رأی اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأی عدم کفایت به رئیس جمهور.
4 – رأی نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده اند.

تبصره – هیأت رئیسه موظف است کارتهای مخصوصی برای رأی‌گیری مخفی تهیه و دراختیار نمایندگان قرار دهد. رأی‌گیری به وسیله هرگونه ‌ورقه و کارتی غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.

ماده 126 – در مواردی که نتیجه اخذ رأی با قیام و قعود بلافاصله توسط دونفر از‌ دبیران هیأت رئیسه و یا ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رأی مذکور توسط بیست و‌ پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید ‌به عمل آمده رأی‌گیری خواهد شد. درصورتی که درخواست تردیدکنندگان به تصویب ‌نصف به‌علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهد ‌گرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد می‌توان در جلسه بعد نسبت به تردید رأی‌گیری نمود.

تبصره 1 – تردیدکنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگ مخصوصی در جایگاه‌ هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.

تبصره 2 – تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی‌گیری ‌نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.

‌سوم – اعلام نتیجه رأی ‌

ماده 127 – به مجرد اعلام اخذ رای، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به‌استناد دستگاه شمارش‌ گر اعلام و بلافاصله اخذ رأی‌ به عمل می‌آید. در موارد نقص فنی دستگاه شمارش‌ گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.

ماده 128 – در کلیه موارد، نتیجه رأی مجلس باید صریحاً به ‌وسیلهٔ رئیس اعلام گردد.

ماده 129 – اسامی کلیه تقاضاکنندگان رأی مخفی یا رأی علنی با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

باب دوم – وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی ‌

باب دوم – وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی ‌

فصل اول – قانونگذاری

مبحث اول – طرحها و لوایح قانونی ‌

اول – طرحهای قانونی

ماده 130 – طرحهای قانونی با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم می‌شود و پس از اعلام وصول و قرائت‌ عنوان آن توسط رئیس یا یکی از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون‌های مربوط ارجاع می‌شود. این طرحها پس از ارجاع به کمیسیون‌های‌ ذی‌ربط چاپ و توزیع و نسخه‌ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا وزیران مربوط ارسال می‌گردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید دارای موضوع و عنوان‌ مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه بوضوح درج شود و همچنین دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.

ماده 131 – امضاء‌ کنندگان طرحهای قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون‌ تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام می‌نماید.

ماده 132 – پس از اعلام وصول طرح قانونی، چنانچه جمعی از امضاء‌ کنندگان تقاضای کتبی استرداد آن را بنمایند بطوری که امضاء‌کنندگان باقی‌مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتی که تقاضای استرداد قبل از تصویب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد‌ و در صورتی که طرح در شور اول به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، با رأی مجلس، طرح قابل ‌استرداد می‌باشد.

ماده 133 – اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‌های موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا‌ شش ماه دیگر نمی‌توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای کتبی پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.

دوم – لوایح قانونی

ماده 134 – لوایح قانونی که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد می‌شود، باید؛
1- دارای موضوع و عنوان مشخص باشد.
2- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به ‌وضوح درج شود.
3- دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.

ماده 135 – طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی کلیه لوایح قانونی تقدیمی به مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزراء مسؤول ‌رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسؤول، امضاء رئیس جمهور کافی است.

ماده 136 – لوایح قانونی با رعایت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی باید در جلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم ‌گردد و درموقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکی از وزراء به‌ تناسب موضوع حاضر باشد.
‌معاونان امور مجلس رئیس جمهور و وزراء و سازمان برنامه و بودجه، رئیس یا رابط امورمجلس شورای عالی استانها که رسماً به مجلس معرفی شده‌ باشند، می‌توانند بجای رئیس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و کمیسیون‌ها برای توضیح و دفاع لازم حضور یابند.

ماده 137 – استرداد لوایح قانونی با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
1 – درصورتی که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد‌ می‌نماید و گزارش آن در جلسه علنی اعلام می‌شود.
2 – درصورتی که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایی باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونین رئیس جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس جمهور می‌تواند با ذکر دلیل در جلسه علنی مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به‌مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.

ماده 138 – یک نسخه از کلیه طرحها و لوایحی که تقدیم مجلس می‌شود پس از اعلام وصول ،از طریق رسانه ها در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

سوم – طرحهای شورای‌عالی استانها ‌

ماده 139 – طرحهای مصوب شورای‌عالی استانها که باید دارای عنوان و مقدمه توجیهی مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیما یا توسط دولت به‌ مجلس تقدیم می‌شود. وصول این طرحها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و برای بررسی به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و‌ نسخه‌ای از آن نیز برای هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال می‌شود.

تبصره – نحوه رسیدگی به این طرحها و نیز تقاضای استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.

‌چهارم – مقررات مشترک طرحها و لوایح ‌

ماده 140– در ابتدای هر دوره قانونگذاری، هیأت رئیسه صورتی از طرحها و لوایحی را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه می‌ کند و در‌اختیار نمایندگان می‌ گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می‌دارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگی به آن به وسیله بیست و پنج نفر از‌ نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین‌ نامه به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع می‌شود و کمیسیون‌ها رسیدگی را به ترتیب مندرج در این آیین‌ نامه‌انجام می‌دهند. هرگاه شوراول آن طرحها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک شوری‌انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحی را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.

ماده 141 – نمایندگان مجلس و دولت نمی‌ توانند یک طرح یا لایحه قانونی را که بیش از یک موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای‌ تصویب نمایند. درصورتی که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره‌ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت‌ رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید.لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.

مبحث دوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح عادی ‌

ماده 142– بررسی و تصویب کلیه طرح ها و لوایح عادی یک شوری خواهد بود به جز مواردی که در این آئین نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.

تبصره – چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این گونه طرح ها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شوردوم ارجاع می شود.

ماده 143 – رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادی را که به مجلس تقدیم می‌شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون‌اساسی در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع نماید و به‌دستور وی فوراً تکثیر و در اختیار‌نمایندگان قرار گیرد.

ماده 144– رئیس مجلس شورای اسلامی موظف است یک نسخه از طرحها و لوایح عادی و یک فوریتی را پس از اعلام وصول به کمیسیون اصلی و کمیسیون ‌های فرعی جهت رسیدگی به مواد مرتبط و همچنین به مرکز پژوهش‌ های مجلس جهت رسیدگی و اظهار نظر کارشناسی ارجاع کند.
کمیسیون‌ های فرعی موظفند حداکثر ظرف مدت پانزده روز از تاریخ ارجاع طرح یا لایحه عادی و ظرف مدت ده روز برای طرحها و لوایح یک‌ فوریتی نتیجه رسیدگی خود را طی گزارشی در مواد ارجاعی به کمیسیون اصلی ارائه کنند. هریک از نمایندگان نیز می ‌توانند پیشنهاد های خود را در مورد کلیات و جزئیات طرحها و لوایح عادی ظرف مدت ده روز و در طرحها و لوایح یک ‌فوریتی ظرف مدت پنج روز از تاریخ توزیع طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی و کمیسیون‌ های فرعی ارائه کنند.
مهلت کمیسیون اصلی برای رسیدگی به کلیات و جزئیات طرح یا لایحه عادی حداکثر سه ماه و در طرحها و لوایح یک‌ فوریتی حداکثر یک‌ ماه و نیم پس از تاریخ ارجاع است. چنانچه طرح یا لایحه با برگزاری جلسات عادی و فوق ‌العاده در مهلتهای مذکور قابل رسیدگی نباشد با درخواست کمیسیون و موافقت هیأت ‌رئیسه مجلس این فرصت حداکثر تا دو برابر مدتهای مذکور قابل تمدید است.

تبصره 1 – در مواردی که کمیسیون یا کمیسیون‌هایی به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام‌ می‌کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

تبصره 2– در پایان مهلت های تعیین ‌شده چنانچه گزارش کمیسیون اصلی ارائه نشود، هیأت‌ رئیسه مجلس موظف است طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور هفتگی مجلس قرار دهد. در این‌ صورت پیشنهادهای موضوع این ماده در جلسه علنی مطرح می ‌شود. در صورتی‌ که گزارش کمیسیون اصلی تا سه ‌روز قبل از شروع رسیدگی به طرح یا لایحه در جلسه رسمی مجلس بین نمایندگان توزیع گردد گزارش کمیسیون جایگزین طرح یا لایحه می‌شود. در این صورت نمایندگان می ‌توانند تا چهل و هشت ساعت پس ‌از توزیع گزارش کمیسیون، پیشنهادهای خود را شامل اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه در هر مورد، حذف کل ماده یا تبصره یا بند یا جزء به هیأت‌ رئیسه مجلس ارائه کنند تا با توزیع پیشنهاد، در جلسه رسمی مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.

تبصره 3– چنانچه در کلیات، نظر کمیسیون‌ های فرعی با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، در جلسه رسمی مجلس قبل از رأی ‌گیری برای کلیات، سخنگو یا یکی از اعضای آن کمیسیون ‌ها می‌ توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهند.

تبصره 4– در مواردی که طرح یا لایحه طبق آیین ‌نامه به صورت دو شوری رسیدگی می ‌شود در شور اول کلیات و در شور دوم جزئیات طبق این آیین ‌نامه رسیدگی می‌شود.

ماده 144 مکرر– همزمان با وصول طرحها و لوایح توسط کمیسیون ‌ها در صورت ضرورت و با تصویب کمیسیون اصلی، طرح یا لایحه به کار گروه کارشناسی مرکز پژوهش ‌های مجلس شورای اسلامی ارجاع می ‌شود. رئیس مرکز پژوهش‌ های مجلس موظف است متناسب با موضوع و مواد طرح یا لایحه کار گروهی جهت بررسی طرح یا لایحه ارجاعی، متشکل از کارشناسان آن مرکز و اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب ‌نظر اعم از نمایندگان فعلی و ادوار مجلس، کارشناس معاونت قوانین مجلس، دیوان محاسبات، مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، دستگاههای اجرائی، بخش خصوصی و دستگاههای مرتبط با طرح یا لایحه، تشکیل دهد و در بدو کار رئیس و دبیر آن را تعیین کند. رئیس کار گروه موظف است پس از بحث و بررسی کارشناسی در کار گروه و در صورت لزوم پس از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشورها و با بررسی سوابق قانونگذاری و پیشنهادهای کمیسیون ‌های فرعی و نمایندگان، گزارش کار گروه را با رعایت اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سند چشم ‌انداز، سیاست ‌های کلی نظام و قانون برنامه توسعه، همراه با مشخصات اعضای کار گروه به کمیسیون اصلی ارائه کند. رئیس یا نماینده کار گروه موظف است با شرکت در جلسات کمیسیون از گزارش ارائه ‌شده دفاع کند. در صورت عدم نیاز به قانونگذاری جدید در موضوع مورد بحث، رئیس کار گروه گزارش خود را با ذکر دلایل رد طرح یا لایحه به کمیسیون اصلی ارائه می‌ کند.

تبصره 1– چنانچه رئیس مرکز پژوهش ‌های مجلس از مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان جهت معرفی نماینده خود برای حضور در کار گروه موضوع این ماده دعوت به ‌عمل آورد، مراجع مذکور در صورت تمایل می ‌توانند شخص یا اشخاصی را از اعضاء یا غیر اعضاء به مرکز معرفی کنند. عدم معرفی یا حضور نیافتن نمایندگان مذکور، مانع از تشکیل کار گروه نیست.

تبصره 2– ارجاع طرح یا لایحه به کار گروه موضوع این ماده نافی مسؤولیت مرکز پژوهش‌ های مجلس در ارائه نظرات کارشناسی به کمیسیون ‌ها و جلسات رسمی مجلس مندرج در قانون شرح وظایف مرکز پژوهش ‌های مجلس نخواهد بود.

تبصره 3– حداکثر زمان رسیدگی به طرحها و لوایح عادی در مرکز پژوهش‌ها یک ‌ماه و نیم پس از ارجاع و در طرحها و لوایح یک ‌فوریتی یک ‌ماه پس از ارجاع می‌باشد. در صورت ضرورت این فرصتها با درخواست مرکز پژوهش ‌ها و تأیید کمیسیون اصلی قابل افزایش است.

‌الف – بررسی طرحها و لوایح در کمیسیون‌ها

ماده 145 – کمیسیون اصلی موظف است در رسیدگی به طرحها و لوایح از وزرا و یا بالاترین مقام دستگاههای اجرائی مرتبط با موضوع، مرکز پژوهش ‌ها، دیوان محاسبات، نمایندگان کمیسیون‌ های فرعی و نمایندگانی که در موعد مقرر پیشنهاد خود را ارائه نموده‌ اند و عنداللزوم نماینده بخش خصوصی اعم از اتاقهای: بازرگانی و صنایع و معادن، کشاورزی، تعاون، اصناف، تشکلهای کارگری، انجمن‌ ها و اتحادیه‌ ها و مجامع صنفی، صنعتی، معدنی و کشاورزی حسب مورد دعوت نماید و پس از رسیدگی گزارش خود را در مهلت مقرر به هیأت‌ رئیسه مجلس تقدیم کند.

تبصره 1 – کمیسیون ها می توانند گزارش طرح ها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.

تبصره2ـ گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دوسوم اعضای کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و در صورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.

ماده 145 مکرر– پس از توزیع گزارش نهائی کمیسیون اصلی توسط هیأت‌ رئیسه مجلس، کمیسیون‌ های فرعی در موارد ارجاعی و نمایندگان می ‌توانند ظرف مدت ده روز از تاریخ توزیع گزارش، پیشنهادهای خود را در خصوص اصلاح، برگشت به طرح یا لایحه اصلی و پیشنهادهای الحاقی در هر ماده و اجزای آن، حذف کل ماده و اجزای آن به هیأت ‌رئیسه مجلس ارائه کنند.

تبصره– گزارش کمیسیون اصلی همراه با گزارش کمیسیون‌ های فرعی و پیشنهادهای نمایندگان موضوع این ماده و ماده (145) در مورد هر طرح یا لایحه و همچنین در موارد ارجاعی به کمیسیون اصلی حین بررسی طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت و در موارد اعاده‌ شده از شورای نگهبان حداقل یک جلسه یا بیست و چهار ساعت قبل از رسیدگی در جلسه رسمی مجلس باید بین نمایندگان مجلس توزیع شده باشد. درغیر این ‌صورت در آن جلسه قابل رسیدگی نیست.

ماده 146 – گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یالایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف مدت یک ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین صورت بایگانی می شود مگر این که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.

ماده 147 – پیشنهاد دهندگان می‌توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات لازم را در باره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است،‌حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح پیشنهاد، کتباً پیشنهاد دهندگان را به کمیسیون دعوت کند. ‌

ماده 148 – کمیسیون‌ها موظفند، در موقع رسیدگی به طرحها و لوایح ، از وزراء و بالاترین مقام دستگاه ذی‌ربط دعوت به عمل آورند.

ماده 149 – درجلسات کمیسیون‌ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأی می‌توانند حاضر شوند و در صورتی که‌از طرف کمیسیون برای ادای توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رأی ندارند.

ب – بررسی و تصویب طرحها و لوایح در مجلس

ماده 150– در مواردی که موادی از طرحها و لوایح و همچنین مصوبات اعاده ‌شده از شورای نگهبان جهت رسیدگی به کمیسیون اصلی ارجاع می ‌شود، نمایندگان عضو کمیسیون‌ های فرعی و سایر نمایندگان می‌ توانند با حضور در کمیسیون اصلی، در زمان اعلام شده توسط کمیسیون نظرات و پیشنهادهای خود را مطرح کنند.

تبصره1ـ ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.

تبصره2ـ اعضای هر کمیسیون می توانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.

تبصره3ـ نمایندگان پیشنهاددهنده می توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.

تبصره4ـ طرحها و لوایحی که به صورت دو شوری رسیدگی می شود پیشنهادها در شور اول درباره کلیات و در شور دوم درخصوص مواد پذیرفته می شود.

تبصره5 ـ کلیه پیشنهادهای کتبی نمایندگان که در زمان رسیدگی، در کمیسیون حضور داشته اند همراه با گزارش کمیسیون، چاپ و توزیع می شود.

تبصره6 ـ معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.

ماده 151-

1– در ابتداء، ماده ‌واحده و یا هر یک از مواد یا اجزاء توسط یکی از اعضای هیأت‌ رئیسه قرائت می ‌شود. سپس پیشنهادهای چاپ‌ شده کمیسیون ‌های فرعی و نمایندگان به‌ ترتیب برای بازگشت به لایحه یا طرح، حذف کل یا جزء و پیشنهاد اصلاحی به‌ شرح فوق مطرح می ‌شود و رأی ‌گیری به عمل می‌ آید. در این مرحله پیشنهاد حذف کل یا جزء تا قبل از ورود به ماده در صحن پذیرفته می ‌شود.

ب) پس از تصویب کلیات، به جزئیات طرحها و لوایح به ترتیب زیر رسیدگی می‌ شود و در صورت وجود مخالف هر ماده، یک مخالف و یک موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت می‌ کند.

1– گزارش کمیسیون اصلی در خصوص ماده ‌واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن به ترتیب مواد توسط یکی از اعضای هیأت ‌رئیسه مجلس قرائت می‌شود، درصورتی ‌که نسبت به ماده‌ واحده یا هر یک از مواد و اجزای آن پیشنهاد چاپ‌ شده وجود داشته باشد ابتداء مصوبه کمیسیون اصلی در آن مورد رسیدگی می‌شود و در صورت وجود مخالف، یک نفر مخالف و سپس یک نفر موافق و پس از آن نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر پنج دقیقه صحبت خواهند کرد و نسبت به مصوبه کمیسیون اصلی رأی ‌گیری می ‌شود.

2 – اگر پیشنهاد چاپ ‌شده ‌ای مطابق بند (1) وجود نداشته باشد، مصوبه کمیسیون اصلی در خصوص ماده ‌واحده، هر یک از مواد یا اجزاء‌ به رأی گذاشته می‌ شود.

3 – در صورت عدم تصویب موارد مذکور در بندهای (1) و (2)، مجدداً پیشنهاد حذف در مجلس پذیرفته و در مورد آن رأی ‌گیری می ‌شود.

4 – پس از مراحل فوق، برای ماده مورد بحث با اصلاحات انجام‌ شده رأی‌ گیری به عمل می ‌آید و چنانچه به تصویب نرسید، پیشنهادهای جدید قابل طرح است و در صورت عدم وجود پیشنهاد جدید جهت بررسی مجدد به کمیسیون اصلی ارجاع می ‌شود.

5 – در هر مرحله که پیشنهاد اصلاح، ‌بازگشت به لایحه یا طرح و یا مصوبه کمیسیون اصلی به تصویب مجلس برسد، پیشنهاد الحاقی مرتبط و غیرمغایر با مصوبه به تشخیص رئیس جلسه، به ترتیب کمیسیون‌ های فرعی و نمایندگان مطرح و رأی‌ گیری به عمل می ‌آید.

6 – نسبت به آن ‌دسته از مواد که مجدداً به کمیسیون اصلی ارجاع می‌ شود، هر یک از نمایندگان می ‌توانند در مهلت مقرر با حضور در کمیسیون پیشنهادهای خود را مطرح کنند. پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون اصلی در موارد ارجاعی به کمیسیون، هر یک از نمایندگان می ‌توانند تا دوازده ساعت پس از توزیع گزارش کمیسیون اصلی پیشنهادهای خود را جهت طرح در جلسه رسمی مجلس به هیأت ‌رئیسه مجلس ارائه نمایند.

تبصره– در صورت عدم آمادگی یا عدم حضور سخنگوی ‌کمیسیون، به ترتیب رئیس یا یکی از نواب رئیس یا سایر اعضای کمیسیون به جای وی از نظر کمیسیون دفاع می ‌کند.

ماده 152 – در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می‌ شود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمی‌شود، ولی پیشنهادهای چاپ شده، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در‌این صورت پیشنهاد دهنده یا یکی از پیشنهاد دهندگان ( در مورد پیشنهاد جمعی) می‌تواند برای هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از‌اظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رأی به عمل می‌آید. پس از رد‌ یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأی‌ گیری به عمل می‌آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأی‌ گیری خواهد شد و در‌صورتی که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهای اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.

ماده 153 – در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمی‌آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت‌ رئیسه در بعضی مواد تغییرات اساسی داده شده باشد. در این صورت مخالف و موافق از بین ثبت ‌نام ‌کنندگان در لوح یا دستگاه الکترونیک به قید قرعه تعیین می ‌شوند، که هر یک می ‌توانند به مدت پنج دقیقه صحبت کنند و در صورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت می‌کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأی‌ گیری می‌ شود.

ماده 154 – چنانچه در شوردوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلی داده باشد، هریک از نمایندگان میتوانند همان ماده‌را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و مخبر کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأی‌گیری می‌شود. چنانچه اصل ماده ‌تصویب شد پیشنهادهای اصلاحی که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأی‌گیری خواهد بود.

ماده 155 – پس از تصویب کلیات و در شور نهایی طرح ها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود: 1- پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلى. 2- پیشنهاد حذف کل ماده. 3- پیشنهاد چاپ شده کمیسیون‏هاى فرعى. 4- پیشنهاد حذف جزء و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان باتشخیص اولویت جامع بودن توسط یکی از اعضاء هیأت رئیسه. 5- رأی گیری برای اصل ماده. 6- رأی گیری برای حذف کل ماده درصورتی که اصل ماده رأی نیاورد. 7- پیشنهادهای جدید نمایندگان. 8- ارجاع به کمیسیون، به تشخیص رئیس جلسه(درصورتی که پیشنهادهای فوق الذکررأی نیاورد).

تبصره1 – درصورت تصویب پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی، پیشنهاد بندهای (3) و (4)پذیرفته می شود.

ماده 155 ـ ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به جز آنچه که در این آیین نامه به طور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام می شود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.

ماده 156 – اصلاحاتی که در ماده‌ای پیشنهاد می‌گردد قبل از خود ماده در باره آنها در مجلس رأی گرفته می‌شود.

ماده 157– هنگام بحث نسبت به هر ماده، چنانچه بنا به درخواست کتبی هر یک از نمایندگان به تشخیص رئیس جلسه ابهامی در ماده مطرح‌ شده وجود داشته باشد، پیشنهاد رفع ابهام در جلسه پذیرفته و با صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت حداکثر پنج دقیقه به رأی گذاشته می ‌شود و یا موضوع جهت رفع ابهام توسط رئیس‌ جلسه به کمیسیون اصلی ارجاع می ‌گردد.

مبحث سوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح فوری

‌اول – کلیات موضوع طرحها و لوایح فوری

ماده 158 – طرحها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.

ماده 159 – وقتی که فوریت طرح یا لایحه‌ای تقاضا می‌شود، پس از توضیح پیشنهاد کننده یا یکی از پیشنهاد کنندگان و اظهارات مخالف و موافق، ‌نسبت به فوریت، رأی گرفته می‌شود. درصورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز می‌توانند کتباً‌ تقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می‌باشد:
1 – یک‌فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأی اکثریت مطلق حاضران.
2 – دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رأی اکثریت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمایندگان. ‌

تبصره – هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنی تکثیر و دراختیار‌ نمایندگان قرار دهد. ‌

ماده 160 – اصل بر عادی بودن رسیدگی طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیل ‌باشد:
1 – یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.
2 – دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.
3 – سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.

ماده 161 – در طرحها و لوایحی که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره می‌شود و پس از آن برای ورود به شور در ماده ‌واحده یا مواد، رأی گرفته می‌شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رأی به عمل می‌آید.

ماده 162 – با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می‌ توان از آن‌سلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتی نمود. تقاضای فوریت یا سلب فوریت برای هر‌طرح و یا لایحه فقط یک‌ بار امکانپذیر است.

دوم – طرحها و لوایح یک فوریتی

ماده 163 – طرحها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌های اصلی، فرعی ارجاع می‌شود تا خارج از نوبت مورد بررسی و‌تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع‌ می‌شود.

ماده 164 – طرحها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد و‌یک نوبت درباره آن شور به عمل می‌آید، بدین.‌ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رأی می‌شود.‌

‌سوم – طرحها و لوایح دوفوریتی

ماده 165 – نحوه رسیدگى به طرح ها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر می باشد: 1 ـ حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذی ربط ارجاع می شود. 2 ـ حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم می شود. 3 – گزارش کمیسیون حداکثر سه روز کاری پس از تصویب فوریت، به هیأت ‌رئیسه ارسال می‌ شود تا در دستور کار مجلس قرار گیرد. 4 ـ حداقل یک ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می شود.

تبصره ـ چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می گیرد.

چهارم – طرحها و لوایح سه فوریتی

ماده 166 – طرحها و لوایح سه ‌فوریتی، پس از تصویب فوریت، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار می‌گیرد.

ماده 167 – در طرحها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأی‌گیری‌ می‌شود. ‌پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته می‌شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت‌ اخذ رأی به عمل می‌آید.

مبحث چهارم – بررسی طرحها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85) ‌

ماده 168 – در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین‌را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون‌های خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها ، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را به کمیسیون‌های ‌خود یا به دولت تفویض می‌کند. ‌

تبصره 1– دولت باید حداقل شش ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد. هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد. طرح یا لایحه می تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.

تبصره 2 – پس از انقضاء زمان آزمایشی ، اینگونه قوانین اعتبار قانونی نخواهند داشت.

تبصره 3– مدت اجراء اصلاحیه های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجراء اصل قانون خواهد بود.

ماده 169 – هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس تقاضای ارجاع طرح یا لایحه‌ای را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به کمیسیون یا کمیسیون‌های‌ مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنی اعلام و در دستور هفتگی بعدی مجلس قرار می ‌گیرد.

ماده 170 – هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را‌ حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می‌ نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت ‌نام کرده‌اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت‌ گرفته‌اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأی‌گیری می‌شود.

ماده 171 – پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می‌شود. ترتیب رسیدگی این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب ‌رسیدگی و تصویب طرحها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأی حداقل دو سوم اعضاء کمیسیون می‌باشد.

ماده 172 – پس از تصویب قانون در کمیسیون‌ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که قانون ‌مصوب کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار گیرد. ‌هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، درصورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأی‌گیری می‌شود. درغیراین صورت، نسبت‌ به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأی‌گیری خواهد شد.

ماده 173 – در صورتی که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتی و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند.اساسنامه باید در جلسات هیأت وزیران مطرح شود و به تصویب برسد ترتیب ‌رسیدگی و تصویب اساسنامه‌ های مذکور طبق آیین‌ نامه داخلی هیأت وزیران خواهد بود.

مبحث پنجم – تفسیر قوانین

ماده 174 – رسیدگی به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری است و می‌تواند با فوریت مورد‌ مذاکره قرار گیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی‌ شود.

ماده 175 – درصورتی که استفساریه به‌صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح مخبر، یک مخالف و یک موافق، هر یک‌ به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا 2 برابر قابل تغییر‌است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می‌تواند صحبت کند.

ماده 176 – درصورتی که گزارش کمیسیون و همین‌ طور پیشنهادهای دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده ‌می‌تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می‌گیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید موضوع برای ‌بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می‌شود.

ماده 177 – درصورتی که تفسیر بصورت دو فوریتی و سه فوریتی باشد همانند دیگر طرحها و لوایح دو فوریتی و سه‌ فوریتی مورد رسیدگی قرار‌ می‌ گیرد.

مبحث ششم – نکات مشترک مربوط به بررسی طرحها و لوایح ‌

ماده 178 – در مواردی که طرح یا لایحه قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد، از طریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه رسماً‌اطلاع داده می‌ شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفی شده در جلسه علنی حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم ‌حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتی با عدم حضور وزیر یا مسؤول‌ اجرائی مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد. ‌

ماده 179 – سوالات توضیحی نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس‌ مجلس تقدیم می‌شود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت می‌دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.

ماده 180 – درصورتی که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهایی در مجلس کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونی واصل شده به مجلس برای‌ مدت معینی مسکوت بماند، پس از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به‌ مدت حداکثر پنج دقیقه،‌رأی گرفته می‌شود. تقاضای مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یا وزیر یا معاون امورمجلس ذی‌ربط پذیرفته نخواهد شد. ‌تقاضای مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط برای یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن،‌طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد. ‌

تبصره – چنانچه تقاضای مسکوت ماندن برای انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذی‌ربط جهت‌ انجام اصلاحات ارجاع می‌گردد. نحوه رسیدگی به اصلاحات همچون رسیدگی در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.

ماده 181 – اخطار راجع به منافی بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسی مقدم بر‌اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می‌کند. این اخطار باید قبل از رأی گیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به عمل آید.‌درصورتی که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهی می‌نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به ‌پذیرش اصلاحات پیشنهادی یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارش دهنده جهت بررسی مجدد اقدام خواهد کرد.

ماده 182 – درصورتی که نمایندگان نسبت به اجرای آیین‌ نامه داخلی مجلس تخلفی را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند‌ بلافاصله مورد تخلف را قبل از رأی گیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق‌ و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند‌ موظف است به آن ترتیب اثر دهد.

ماده 183 – پس از آنکه مجلس درباره طرح یا لایحه‌ای رأی نهائی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره کل قوانین مجلس‌ بایگانی می‌شود. ‌

ماده 183ـ اخطار و تذکر پس از رأی گیری در مجلس درباره موضوع رأی گیری شده پذیرفته نمی شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین نامه اجراء شود.

مبحث هفتم – ارجاع مصوبات مجلس به شورای نگهبان و مراحل‌رسیدگی آنها

ماده 184 – کلیه مصوبات مجلس رسماً به شورای نگهبان فرستاده می‌ شود. درصورتی که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضای ده روز‌ تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسی، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسی، مصوبات از طرف‌ مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهوری ارسال می‌شود. ‌

تبصره – روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورای نگهبان به مجلس جزء مهلت‌های مقرر محسوب نمی‌گردد.

ماده 185 – مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج نمی‌شود. شورای نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس،‌موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.

ماده 186 – مصوبات عادی و یک فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال می‌شود و با اعلام وقت قبلی با‌حضور نماینده شورای نگهبان، موارد اعتراض برای اصلاح مورد بحث قرار می‌گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شورای نگهبان در موعد اعلام شده، ‌کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شورای نگهبان کار خود را انجام می‌دهد. ‌
نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده‌اند، در این مرحله می‌توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهای نمایندگان‌ در مجلس مطرح می‌شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأی قرار می‌گیرد.
‌چنانچه درمورد ماده‌ای، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهای دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأی گذاشته می‌ شود و درصورت عدم ‌تصویب، پیشنهادهای دیگر مطرح می‌شود.
‌درصورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهای قبلی نمایندگان در مجلس، پیشنهادهای جدید پذیرفته می‌شود و درباره آنها بحث و‌رأی ‌گیری به‌ عمل می‌آید.

تبصره 1 – پس از ایراد شورای نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شورای نگهبان.

تبصره 2 – شورای نگهبان نمی‌ تواند پس از گذشت مهلت‌ های مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگری را که مربوط به‌ اصلاحیه نمی‌ باشد بعد از گذشت مدت قانونی به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعی

تبصره 3 – اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شورای نگهبان، ماده به کلی خاصیتش را از دست بدهد، می‌توان آن را حذف کرد. ‌

ماده 187 – پس از بررسی گزارش کمیسیون که در آن نظر شورای نگهبان ملحوظ شده است و رای‌ گیری نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شورای‌ نگهبان ارسال می‌شود. اگر این مصوبه هنوز وافی به نظرات شورای نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می‌گردد، درصورتی که مجلس با در نظر‌ گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأی خود باقی باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می‌دارد. مجمع‌ موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهار نظر قطعی نموده و گزارش آن را جهت طی مراحل بعدی به رئیس مجلس اعلام ‌نماید.

مبحث هشتم – طرحهای تنقیحی

ماده 192 مکرر 1 – متن پیشنهادی معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی که به ‌منظور تنقیح قوانین تهیه شده است، با امضای حداقل پانزده نفر از نمایندگان به‌ عنوان طرحهای تنقیحی به رئیس جلسه تقدیم می ‌شود. هیأت ‌رئیسه پس از اعلام وصول نسبت به ارجاع آن به کمیسیون‌ های مربوط اقدام می ‌کند.

ماده 192 مکرر 2 – گزارش طرحهای تنقیحی به صورت یک ‌شوری و بدون تفکیک کلیات و جزئیات در صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار می‌ گیرد. پس از گزارش سخنگوی کمیسیون و صحبت سه مخالف و سه موافق به ترتیب یک مخالف و یک موافق و توضیح معاون قوانین مجلس هر کدام به مدت ده دقیقه و توضیحات نهائی سخنگوی کمیسیون به مدت پنج دقیقه، گزارش کمیسیون به رأی گذاشته می ‌شود.
در صورت عدم تصویب گزارش مزبور، مجدداً به کمیسیون ارجاع می ‌شود تا نسبت به اعمال اصلاحات اقدام و گزارش آن را به مجلس ارائه کند، تا حسب روال این ماده رسیدگی شود.

تبصره – در صورتی‌ که گزارش کمیسیون دارای موارد (موضوعات) متعدد باشد، برای هر یک از موارد به تفکیک رأی ‌گیری می ‌شود.

فصل دوم – نظارت

مبحث اول – نحوه بررسی و رأی اعتماد به هیأت وزیران

ماده 188 – رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء یا سقوط دولت، کتباً اسامی هیأت وزیران را به‌همراه شرح‌حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس می‌ نماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنی وصول معرفی‌ نامه وزیران را‌ اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.

ماده 189 – یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رأی اعتماد برای هیأت وزیران‌ جلسات مجلس به‌ طور متوالی تشکیل می‌گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در‌این جلسات نطق نخواهد داشت.

ماده 190 – قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه‌های دولت و اخذ رأی اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و‌اصول کلی و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه‌ های جداگانه ثبت نام می‌نمایند. ‌
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را در اختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور‌ برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس ، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران‌را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه‌ انجام خواهد داد. ‌
رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می‌ دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر‌ دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه‌ها و صلاحیت هر یک از وزیران را به صورت جداگانه‌ آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام برای مدت‌ پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر‌ مطروحه وقت خواهند داشت.
بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می‌ گیرد، رئیس جمهور‌ می‌ تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به‌ طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رأی‌ گیری به عمل می‌آید و‌ شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأی‌ گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است‌ از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.

تبصره 1 – در موارد معرفی یک یا چند وزیر (‌کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در‌ کلیات برنامه‌ها و ترکیب هیأت‌ وزیران تنها در مورد برنامه‌ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به‌ ترتیب فوق‌الذکر اقدام خواهد شد.

تبصره 2 – چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأی اعتماد نداد و یا وزارتخانه ای به هر دلیل وزیر نداشته باشد، رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (135) قانون ‌اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رأی به مجلس معرفی نماید. ‌

ماده 191 – درمورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سی و ششم (136) قانون اساسی، کیفیت رأی اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه‌ مسائل مربوط به آن طبق این آیین‌نامه خواهد بود.
‌تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت می‌تواند در زمینه آنها از مجلس رأی اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران‌است.

مبحث دوم – نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (88) و ‌هفتاد و ششم
(76) قانون اساسی

اول – تذکر و سؤال: ‌

الف – تذکر:

ماده 192 – در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی ، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از‌وظایف آنان حق سؤال دارند، می‌توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنی مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ می نماید.

تبصره ـ قبل از پایان هر جلسه علنی حداکثر پنج نفر از نمایندگان می‌توانند هر کدام به مدت دو دقیقه تذکر شفاهی دهند و در صورتی که متقاضیان بیش از پنج نفر باشند به قید قرعه تعیین می‌شوند. نمایندگان نمی‌توانند در مدت یک ماه بیش از یک بار تذکر شفاهی دو دقیقه‌ای فوق را بدهند و حق واگذاری به نماینده دیگر را ندارند.

ب – سؤال: ‌

ماده 193– نحوه رسیدگی به سؤال نماینده از وزیر به شرح ذیل خواهد بود:

1– هر نماینده می تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول در باره وظایف او سؤال نماید سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود. هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی ربط ارسال نماید.

2– کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از وصول سؤال، جلسه ای با حضور وزیر و سؤال کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال کننده و وزیر و بررسی های لازم، به موضوع رسیدگی کند.

3– چنانچه سؤال کننده، توضیحات وزیر را قانع کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می نماید.

4– در رابطه با سؤال منطقه ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز نسبت به ارائه راه حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسه مجلس و رئیس جمهور (توسط رئیس مجلس) اقدام نماید. هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه ای را به عمل می آورد. چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه ای در جلسه علنی را می نماید. هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.

5– طبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آن که وزیر به صورت رسمی و با عذر موجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده روز داشته باشد.

تبصره1ـ در صورت درخواست نماینده یا نمایندگان سؤال کننده، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.

تبصره2ـ هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.

تبصره3ـ هیأت رئیسه می تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد.

تبصره 4 – جهت رعایت حق نمایندگان برای ایفای وظایف نظارتی، هیأت ‌رئیسه موظف است ترتیبی اتخاذ نماید تا سؤالات نمایندگانی که در مجلس طرح نشده یا تعداد کمتری از سؤالات آنان در دستور قرار گرفته است، با اولویت بررسی و در دستور کار قرار گیرد.

194– در جلسه علنی ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی های انجام شده توسط مخبر کمیسیون به مدت حداکثر پنج دقیقه مطرح می شود سپس وزیر ونماینده سؤال کننده به ترتیب و هرکدام به مدت حداکثر پانزده دقیقه توضیحات خود را ارائه می دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می کند. درصورتی که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع نماید.

تبصره 1– عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می باشد.

تبصره 2– سؤال کننده یا وزیر می توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دو نوبت استفاده نمایند

تبصره 3– گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

تبصره 4– در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضاء هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.

تبصره 5– سؤال می تواند شامل اجزاء متعدد باشد.

تبصره6 ـ با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی، مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می شود و گزارش آن به هیأت رئیسه ارائه می گردد.

ماده 195 – چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی و آئین نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

ماده196ـ براساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، در صورتی که حداقل یک ‌چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس‌ جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون‌های تخصصی مربوط ، ارجاع می‌نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس ‌جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال ‌کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس ‌ جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس ‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال‌ کننده گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون‌ ها چنانچه هنوز حداقل یک ‌چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس ‌جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می‌گیرد.

تبصره1ـ تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.

تبصره2ـ پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس‌جمهور، کاهش امضاء‌ها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی‌گردد.

ماده197ـ رئیس‌ جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال‌ کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس ‌جمهور حداکثر یک ساعت است که طرفین می‌توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سؤالات و پاسخها در بخش اول وقت هر یک از دو طرف بیان می‌شود و در بخش دوم ابهامات سؤال‌ کنندگان و پاسخهای رئیس‌ جمهور مطرح می‌گردد.

تبصره ـ پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس‌ جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع‌ کننده بودن به صورت جداگانه رأی‌گیری می‌شود.
چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس ‌جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال می‌شود.

دوم – تحقیق و تفحص

ماده 198 – هرگاه نماینده ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را به صورت کتبی به هیأت رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیأت‏رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دوهفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد. درصورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذى‏ربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیأت رئیسه مجلس ارائه دهد. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرارمى‏گیرد و پس از توضیح مخبر کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هرکدام حداکثر به مدت ده دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد. در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏گردد. کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضاء هیأت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده وحداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیأت خواهند بود، در غیر این صورت حداقل پنج نفر از اعضاءهیأت از میان متقاضیان تحقیق وتفحص انتخاب خواهند شد. اعضاء هیأت از میان خود یک رئیس، دو نایب رئیس و یک منشى انتخاب مى‏کنند. هیأت حداکثر در مدت یک ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم مى‏نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ماه گزارش هیأت را در جلسه مشترک اعضاء کمیسیون و هیأت مطرح و گزارش نهایی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیأت رئیسه ارسال نماید. قبل از رأی گیری در رابطه با گزارش نهایی، وزیر یا مقام مسؤول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود. هیأت رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط مخبر کمیسیون قرائت گردد.

تبصره 1 – موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیأت رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.

تبصره 2 – هیأت تحقیق و تفحص می تواند از کارشناسان مورد وثوق با تأیید هیأت رئیسه مجلس استفاده نماید. هیأت رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیأت را دراختیار رئیس هیأت قرار دهد تا براساس تصمیمات هیأت هزینه و با تأیید هیأت رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.

تبصره 3– چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسؤولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.

تبصره 4– کلیه مکاتبات هیأت با امضاى رئیس هیأت و درغیاب او نایب‏ رئیس معتبر خواهد بود.

تبصره 5– کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهایی به هیأت رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده های تحقیق و تفحص و یک نسخه از گزارش نهایی را به کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.

تبصره 6– ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هر شکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضاء هیأت تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می باشد.

تبصره 7– تحقیق و تفحص مجلس شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده های جریانی مراجع قضائی و امور ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاه هایی که زیر نظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم له امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.

تبصره 8 -مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضاء هیأت توسط رئیس مجلس می باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.

199 – در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسؤول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت. هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگو کمیسیون حداکثر به مدت نیم ساعت گزارش می دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.

ماده 199 ـ مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضاء هیأت توسط رئیس مجلس می باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.

تبصره – در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسؤول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت. هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت مخبر کمیسیون حداکثر به مدت نیم ساعت گزارش می دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.

ماده 200 – در صورتی که در گزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مراجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفی‌ می‌شود تا خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام‌ نماید.

تبصره ـ در صورت ارجاع گزارش به قوه قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رأی مقتضی صادر می شود.

ماده 201 – مسؤولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاههای اجرائی، قضائی و نهادهای انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن‌ امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و در اختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستی هیأت می‌ باشند و درصورت عدم همکاری، مسؤولان دستگاه ‌ذی‌ ربط متخلف و مجرم محسوب می‌گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائی قرار خواهند گرفت.

مبحث سوم – نحوه بررسی موارد خاص و مهم

‌اول – نحوه تصویب معاهدات و قراردادهای بین‌المللی ‌

ماده 202 – در تقدیم لوایح قانونی که در آنها، دولت تقاضای تصویب عهد نامه، مقاوله‌ نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین‌المللی و یا الحاق به پیمانهای ‌بین‌المللی را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسی ضمیمه لوایح تقدیمی مذکور باشد.

ماده 203 – موارد مذکور در ماده (202) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع می‌ شود و به کمیسیون مربوطه‌ارجاع می‌ گردد.

ماده 204 – در صورتی که دولت برای موارد مذکور در ماده (202) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا ‌پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدی را پیشنهاد کنند، رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک‌ مخالف و یک موافق
(‌هر یک پنج دقیقه) به رأی گذاشته شود.

ماده 205 – درصورتی که قید اهمیت به ‌تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایی به‌ عمل نیاید عهدنامه، مقاوله ‌نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادی تلقی شده و مجلس به ‌صورت یک شوری آن را مورد رسیدگی قرار خواهد داد،‌بدین ‌ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (‌هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده ‌دولت به رأی گذاشته می‌شود.

ماده 206 – درصورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگی به آن دو شوری و به ‌ترتیب زیر خواهد بود:
1- در شور اول در باره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبی به ‌کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
2- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهای نمایندگان و همچنین نظر خود را در باره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون‌ وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح می‌ کند، آنگاه در باره موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبی و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد،‌به ‌ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می‌ کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض‌ رأی‌ گیری به عمل می‌آید. پس از پایان یافتن رأی ‌گیری نسبت به اعتراضات، در صورتی که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف می‌ شود در مسائل‌ مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقی خواهد بود. در‌صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحی تصویب شده تلقی خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت در مورد اصل قرارداد با‌ صحبت یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأی گذاشته خواهد شد.

دوم – اصلاح جزئی در خطوط مرزها

ماده 207 – در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئی در خطوط مرزی، متن کامل عهدنامه بین‌المللی آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (78)‌ قانون اساسی تنظیم شده باشد، جهت بررسی باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان‌ به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع می‌شود.

ماده 208 – کمیسیون مذکور در مادهٔ قبل، پس از کسب نظر مشورتی کمیسیون قضائی و حقوقی و با دعوت از نماینده شورای‌ عالی امنیت ملی و‌نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسی همه‌ جانبه موضوع می‌ پردازد و ظرف یک‌ ماه گزارش تفصیلی خود را مبنی‌ بر قبول یا رد عهد نامه به ضمیمه ‌پیشنهادهای اساسی به هیأت رئیسه ارسال می‌دارد.

ماده 209– لوایح مربوط به عهدنامه‌ های اصلاح جزئی در خطوط مرزی همانند سایر عهدنامه‌ های بین‌المللی مهم دو شوری خواهد بود و به همان‌ ترتیب نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه‌ها، در صورتی که صرفاً برای اصلاحات جزئی، با در نظر گرفتن مصالح کشور و رعایت اصل‌ هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند، با تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر‌ خواهد بود.

سوم – محدودیتهای ضروری ‌

ماده 210 – براساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسی، در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس‌ شورای اسلامی محدودیت‌ های ضروری برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت‌ های ضروری با دلائل توجیهی لازم،‌ همراه با لایحه قانونی جهت بررسی تقدیم مجلس می‌شود.

تبصره – چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحهٔ محدودیت را ازرئیس‌جمهور مطالبه کند. دراین‌ خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران برای نمایندگان محفوظ خواهد بود.

ماده 211 – رسیدگی به لایحه محدودیتهای ضروری یک شوری است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به‌ هرحال نمی‌تواند بیش از‌سی روز باشد. در صورتی که پس از انقضاء این مدت ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند

‌چهارم – سایر موارد

ماده 212 – براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد و سی و نهم (139) قانون اساسی، اقدامات دولت در‌موارد ذیل قبلاً باید به‌ تصویب مجلس برسد:
1- گرفتن و دادن وام یا کمک‌های بلاعوض داخلی و خارجی.
2- استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری.
3- فروش بناها و اموال دولتی و نفایس ملی به‌استثنای نفایس ملی منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.
4- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری که طرف دعوا خارجی باشد و همچنین در موارد مهم داخلی.
‌در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلی آنها را همراه با لایحه قانونی تقدیم مجلس نماید تا به ‌صورت یک شوری مورد رسیدگی‌قرارگیرد، بدین ‌ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (‌هرکدام به مدت پانزده دقیقه) برای‌ تصویب به ‌رأی گذاشته می‌شود. ‌

مبحث چهارم – نحوه بررسی برنامه و بودجه سالیانه ‌کل کشور و نظارت بر اجرای بودجه

ماده 213 – به ‌منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‌های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای‌اسلامی، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضای ذیل تشکیل می‌گردد:
1- کلیه اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات.
2 – دو نفر از هر یک از کمیسیونهای دیگر (‌غیر از کمیسیونهای تحقیق و تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس). ‌اعضای مذکور در بند (2) توسط کمیسیون‌های مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفی می‌شوند. ‌مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می‌یابد. ‌

تبصره 1 – کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.

تبصره 2– پیشنهادات مربوط به حوزه های انتخابیه اعضای کمیسیون تلفیق جهت ایجاد ردیف جدید یا افزایش اعتبارات یا تغییر عنوان طرحها در کمیسیون تلفیق بودجه ممنوع است.
در صورتی که معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در حین رسیدگی به لایحه بودجه به صورت کتبی و رسمی اشتباه یا از قلم افتادگی موارد مربوط به حوزه های انتخابیه را تأیید کند، موضوع با دو سوم رأی کمیسیون تلفیق قابل تصویب است.

اول – تصویب برنامه توسعه

ماده 214 – دولت موظف است حداکثر تا پایان خردادماه سال پایانی قانون برنامه پنجساله توسعه، لایحه برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعدی را به مجلس تقدیم کند. این لایحه به صورت یک شوری و به‌ شرح زیر رسیدگی می شود:

‌الف – نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز (‌بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به‌ کمیسیون تخصصی ذی‌ ربط ارائه می‌نمایند.

ب – کمیسیونهای تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره‌ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای ‌نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی کننده ارائه نمایند.

ج – کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به ‌گزارشهای کمیسیونهای تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان ظرف حداکثر سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید و گزارش مسکوت‌ ماندن پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون تلفیق مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، موضوع به دولت اعلام می‌ شود تا حداکثر ظرف مدت یک‌ ماه لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.

د – در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتدا کلیات برنامه‌ مورد بحث قرار می‌گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به ترتیب یک نفر‌ مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاههای خود را مطرح می‌ کنند. ‌پس از آن دولت و کمیسیون هر کدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند‌ داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأی‌ گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت ‌مذاکرات پذیرفته نمی‌ شود.

هـ- پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره‌ها و‌ جداول برنامه به ‌ترتیب رسیدگی می‌شود. در این بخش، جایگزین متن ماده، یا جزئی از‌ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیونهای تخصصی و ‌پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هر یک از اجزاء در صورتی که ‌آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون‌های ‌تخصصی به ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا‌ اجزاء در صورتی که ماهیت مستقل داشته باشند رأی‌گیری خواهد شد. چنانچه اصل رأی ‌نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در‌اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت رئیسه تعیین خواهد کرد گزارش مجدد خود را‌به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می‌توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به‌ کمیسیون تسلیم نمایند.

و – مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرحها و لوایح سه فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رأی اعتماد در دستور‌ قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به‌ جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت‌ ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ‌ساعت قابل افزایش است.

ز – مهلت‌های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت رئیسه تا ‌دو برابر قابل افزایش است.

ماده 215 – اصلاح قانون برنامه توسعه در ضمن لایحه بودجه مبتنی بر آن برنامه و نیز دیگر طرح ها و لوایح با رأی دوسوم نمایندگان حاضر پذیرفته می شود و هرگونه اصلاح نیز با رأی دوسوم نمایندگان معتبر خواهد بود.

دوم – تصویب بودجه سالیانه کل کشور ‌

ماده 216- دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، یک شوری خواهد بود و ترتیب رسیدگی بشرح ذیل می‌باشد:

1 – نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست‌ ها و سوابق آن تا مدت ده روز می‌ توانند پیشنهادهای ‌خود را به کمیسیون‌ های تخصصی مجلس تقدیم نمایند.

2 – کمیسیون‌های تخصصی موظفند حداکثر تا پانزده روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم‌ نمایند.

3 – کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگی به گزارش کمیسیون‌های تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و‌ به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید می باشد.

4 – در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهای مربوط به درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار بودجه عمومی‌ دولت رسیدگی و سقف آن به‌تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهای مربوط به تبصره‌ ها و ردیفها رسیدگی می‌گردد. ‌

تبصره 1 – در جلسه علنی، تنها پیشنهادهایی که توسط نمایندگان و کمیسیون‌ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با‌قانون برنامه، قابل طرح می‌باشد.پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید، تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.

تبصره 2 – نحوه رسیدگی به متمم،اصلاحیه‌های بودجه و سایر مواردی که در این ماده پیش‌بینی‌نشده طبق مقررات معمول در این‌ آیین‌نامه خواهد بود. ‌

تبصره 3 – کمیسیون موظف است گزارش خود را ارائه کند و گزارش مسکوت‌ ماندن از کمیسیون تلفیق پذیرفته نیست. چنانچه گزارش کمیسیون مبنی بر رد کلیات لایحه باشد و در مجلس نیز کلیات لایحه به تصویب نرسد، مراتب به دولت اعلام می ‌شود تا حداکثر ظرف مدت دو هفته لایحه را اصلاح و به مجلس ارائه کند و اگر کلیات لایحه به تصویب مجلس برسد، به کمیسیون تلفیق اعاده می شود تا ظرف مدت پانزده روز گزارش جدید را به مجلس تقدیم کند.

ماده 217 – جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی چهار‌ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمی‌شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر‌نمی‌تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت ضرورت.

تبصره – اگر مطالب فوری و فوتی اعم از طرحها و لوایح دوفوریتی و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران‌ ناپذیری‌باشد، در این صورت برای طرح و تصویب آن زمان مشخصی معین می‌شود. ‌

نحوه رسیدگی دیوان محاسبات به اجرای بودجه سالیانه کل کشور

ماده 218– براساس اصول پنجاه و چهارم)54( و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسی، نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه سالیانه کل‌کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شورای اسلامی می‌باشد.
سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص می‌باشد.

مبحث پنجم – استیضاح

اول – استیضاح وزیران

ماده 219 – نمایندگان مجلس می‌توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح‌ وقتی قابل طرح در مجلس است که به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.

ماده 220ـ در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم گردد. هیأت رئیسه موظف است بلافاصله طرح استیضاح را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارجاع نماید. کمیسیون مکلف است حداکثر ظرف یک هفته ضمن اطلاع ‌رسانی به استیضاح ‌کنندگان و دعوت کتبی وزیر مربوطه موارد استیضاح را بررسی نماید. پس از مدت مذکور در صورتی که حداقل ده نفر از امضاءکنندگان استیضاح از طرح آن منصرف نشوند استیضاح در اولین جلسه علنی طرح می‌ شود و پس از طرح استیضاح در جلسه علنی کاهش امضای نمایندگان تأثیری در مطرح شدن استیضاح ندارد و وزیر موظف است ظرف ده روز در مجلس حاضر شود هیأت رئیسه در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.

تبصره1ـ علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان می توانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.

تبصره2ـ هیأت رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.

تبصره3ـ پس از طرح استیضاح در جلسه علنی، فقط در صورتی استیضاح از دستور کار مجلس خارج می شود که تعداد متقاضیان استیضاح به کمتر از ده نفر کاهش یابد. در این صورت می توانند دلایل خود را توسط نماینده منتخب خود ظرف پنج دقیقه در جلسه علنی مطرح نمایند. پس از این مرحله چنانچه وزیر درباره استیضاح درخواست صحبت بنماید، با تقاضای کتبی و موافقت رئیس مجلس می تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنی صحبت کند.

ماده 221 – چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهای انقلابی باشد که از بودجه دولت استفاده می‌ نمایند و قانوناً وابسته به قوه‌مجریه می‌باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیری که نهاد موردبحث در حوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود. ‌

ماده 222 – وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت‌ استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگی قرار می‌گیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در‌این وقت مقرر الزامی است. ‌

ماده 223 – در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می‌ تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین‌ وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز می‌ توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح برای رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و برای‌ یک وزیر سه ساعت خواهد بود.

تبصره 1 – وزیر یا وزیران مورد استیضاح می‌ توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند. ‌

تبصره 2 – بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به ‌طور متوالی صورت گیرد. ‌

تبصره 3 – استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود، موضوعات دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست‌موردبحث قرار دهند. ‌

ماده 224– پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس‌ جمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان‌ استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلی بدهند، به شرطی که صحبت هر کدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور می‌ تواند حداکثر یک‌ ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم می‌ تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.

ماده 225 – پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأی می‌گذارد.

ماده 226 – درصورتی که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح‌ کنندگان مطالب خود را بیان می‌ کنند و رئیس‌ جلسه اعلام اخذ رأی عدم اعتماد می‌کند.

ماده 227 – هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به‌هیچ‌ وجه نمی‌ توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح‌ها و لوایح سه فوریتی.

دوم – استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور

ماده 228 – براساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی نمایندگان مجلس می‌ توانند رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه‌ و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتی قابل طرح است که حداقل به امضای یک سوم نمایندگان برسد.

ماده 229 – تقاضای استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده می‌ شود. این تقاضا باید در‌اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان برای رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس‌ حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. ‌

ماده 230 – حداکثر وقت برای مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوی و متناوباً انجام می‌شود. مدت صحبت برای هر یک از‌ موافقین و مخالفین استیضاح حداکثر نیم‌ ساعت خواهد بود که با رأی مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می‌باشد.

ماده 231 – وقت برای توضیحات و پاسخ‌های رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می‌باشد. رئیس جمهور می‌تواند قسمتی از وقت خود را به‌ نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتی است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق می‌گیرد. ‌

ماده 232 – در صورتی که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهوری اکثریت دو سوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس‌ جمهور رأی دادند، مراتب جهت اجرای بند ده (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی به‌اطلاع مقام رهبری می‌ رسد. این رأی‌ گیری مخفی و با‌ورقه خواهد بود.

ماده 233– هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیون ها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجراء قانون یا اجراء ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسؤولین دستگاه های زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیأت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی ربط ارجاع می گردد. کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیأت رئیسه به مجلس ارائه می دهد.

تبصره 1– چنانچه نظر مجلس بر تأیید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی صلاح ارسال می شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.

تبصره 2– درصورتی که مجلس در مورد رئیس جمهور یا هر یک از وزیران سه نوبت رأی به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

مبحث ششم – تقاضای همه‌پرسی

‌ماده 234 – برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی ‌مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه‌ اداره کمیسیونهای دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی‌ تقدیم نماید.

تبصره 1 – رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک شوری است. درصورت تقاضای ‌فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

تبصره 2 – مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر‌چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود. ‌نحوه ثبت‌نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (111) آیین‌نامه داخلی مجلس‌شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و مخبر کمیسیون ویژه هرکدام می‌توانند تا یک‌ ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.

تبصره 3 – پس از پایان مذاکرات، رأی‌گیری علنی و با ورقه به عمل خواهد آمد. ‌نحوه رأی‌گیری به ترتیب زیر خواهد بود: ‌الف – اصل مصوبه کمیسیون ویژه. ب – پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه. ج – پیشنهاد جایگزین کمیسیونهای فرعی به ترتیب وصول. ‌د – پیشنهاد جایگزین نمایندگان به ترتیب وصول.

تبصره 4 – در مرحله طرح هر یک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق ‌و یک مخالف و نماینده دولت و مخبر کمیسیون هر یک حداکثر به مدت ده دقیقه‌ می‌توانند صحبت کنند.

تبصره 5 – مناط تصویب درخواست همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) ‌قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رأی مثبت حداقل دو سوم مجموع نمایندگان ‌خواهد بود.

ماده 235 ـ هیأت رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین نامه، تعیین شماره مواد و تبصره های الحاقی و اصلاح شماره آنها به عمل آورد و با کسب نظر کمیسیون آ‌یین ‌نامه داخلی چاپ و توزیع نماید.

ماده236 – کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین‌ نامه داخلی مجلس لغو می‌ گردد. ‌

مبحث پنجم ـ گزارش رئیس جمهوری و وزراء به مجلس شورای اسلامی

ماده 237 ـ رئیس جمهور و هر یک از وزرا موظف هستند در مردادماه هر سال براساس برنامه های ارائه شده در زمان تشکیل دولت و اخذ رأی اعتماد وزراء اسناد و قوانین بالادستی و شاخصهای عملکردی متناسب با حوزه وظایف خود، که هیأت رئیسه مجلس تعیین می کند، گزارش عملکرد سال گذشته و برنامه سال آینده خود را به صورت کمی و مقایسه ای به مجلس شورای اسلامی تقدیم کنند.

ماده 238 ـ گزارش مذکور پس از اعلام وصول، ظرف مدت چهل و هشت ساعت چاپ می شود و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد و همزمان توسط رئیس مجلس مطابق با ماده (145) آییـن نامه داخلی جهـت بررسـی به کمیسیون یا کمیسیون های ذی ربط، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس ارجاع می شود. کمیسیون اصلی موظف است پس از وصول گزارش ها نسبت به بررسی و جمع بندی آن اقدام و ظرف مدت یک ماه گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه کند تا خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار گیرد.

تبصره ـ کمیسیون های فرعی، معاونت نظارت و مرکز پژوهش های مجلس باید ظرف مدت پانزده روز گزارش خود را به کمیسیون اصلی ارائه کنند.

ماده 239 ـ در جلسه علنی، گزارش هر کمیسیون در مورد عملکرد رئیس جمهور یا وزیر مربوط همراه با توضیحات لازم توسط سخنگو به مدت بیست دقیقه و اظهارات دو مخالف هر یک به مدت ده دقیقه استماع می شود. سپس حسب مورد، رئیس جمهور برای دفاع از عملکرد خود حداکثر سی دقیقه و هر یک از وزراء حداکثر بیست دقیقه فرصت صحبت دارند.

ماده 240 ـ پس از ارائه گزارش کمیسیون، در مورد اقناع نمایندگان از عملکرد وزیر مربوط رأی گیری به صورت مخفی با ورقه به عمل می آید. چنانچه عملکرد هر یک از وزراء به تأیید مجلس نرسید، طرح استیضاح با رعایت اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی و قانون آیین نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار می گیرد.

فصل اول – قانونگذاری

مبحث اول – طرحها و لوایح قانونی ‌

اول – طرحهای قانونی

ماده 130 – طرحهای قانونی با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس تسلیم می شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس مجلس یا یکی از منشیان، در همان جلسه به کمیسیون های مربوط ارجاع می شود. این طرحها پس از ارجاع به کمیسیون های ذی ربط چاپ و توزیع و نسخه ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا وزیران مربوط ارسال می گردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید دارای موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنین دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.

ماده 131 – امضاء کنندگان طرحهای قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام می نماید.

ماده 132 – پس از اعلام وصول طرح قانونی، چنانچه جمعی از امضاء کنندگان تقاضای کتبی استرداد آن را بنمایند بطوری که امضاء کنندگان باقی مانده کمتر از پانزده نفر گردند، در صورتی که تقاضای استرداد قبل از تصویب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتی که طرح در شور اول به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، با رأی مجلس، طرح قابل استرداد می باشد.

ماده 133 – اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون های موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا شش ماه دیگر نمی توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای کتبی پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.

دوم – لوایح قانونی

ماده 134 – لوایح قانونی که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد می شود، باید؛
1- دارای موضوع و عنوان مشخص باشد.
2- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به وضوح درج شود.
3- دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.

ماده 135 – طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی کلیه لوایح قانونی تقدیمی به مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزراء مسؤول رسیده باشد. در صورت نداشتن وزیر مسؤول، امضاء رئیس جمهور کافی است.

ماده 136 – لوایح قانونی با رعایت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی باید در جلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و در موقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکی از وزراء به تناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان امور مجلس رئیس جمهور و وزراء و سازمان برنامه و بودجه، رئیس یا رابط امور مجلس شورای عالی استانها که رسماً به مجلس معرفی شده باشند، می توانند بجای رئیس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و کمیسیون ها برای توضیح و دفاع لازم حضور یابند.

ماده 137 – استرداد لوایح قانونی با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
1 – در صورتی که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در شور اول مجلس باشد رئیس جمهور یا وزیر مربوط کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد می نماید و گزارش آن در جلسه علنی اعلام می شود.
2- در صورتی که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایی باشد، وزیر مربوط یا نماینده امور مجلس دولت می تواند با ذکر دلیل در جلسه علنی مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.

ماده 138 – لوایح قانونی پس از تقدیم به مجلس، در جلسه علنی از طرف رئیس مجلس به کمیسیون های مربوط ارجاع و سپس در اختیار نمایندگان قرار می گیرد.

ماده 139 – یک نسخه از کلیه طرحها و لوایحی که تقدیم مجلس می‌ شود پس از اعلام وصول آن در اختیار مطبوعات قرار می‌ گیرد.

سوم – طرحهای شورای‌ عالی استانها ‌

ماده 140 – طرحهای مصوب شورای عالی استانها که باید دارای عنوان و مقدمه توجیهی مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیماً یا توسط دولت به مجلس تقدیم می شود. وصول این طرحها توسط رئیس اعلام و برای بررسی به کمیسیون ذی ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه ای از آن نیز برای هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال می شود.

تبصره – نحوه رسیدگی به این طرحها و نیز تقاضای استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.

‌چهارم – مقررات مشترک طرحها و لوایح ‌

ماده 141 – در ابتدای هر دوره قانونگذاری، هیأت رئیسه صورتی از طرحها و لوایحی را که معوق مانده به وسیله اداره کل قوانین تهیه می‌کند و در‌اختیار نمایندگان می‌گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می‌دارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگی به آن به وسیله بیست و پنج نفر از‌نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین‌نامه به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع می‌شود و کمیسیون‌ها رسیدگی را به ترتیب مندرج در این آیین‌نامه‌انجام می‌دهند. هرگاه شوراول آن طرحها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک شوری‌انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحی را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.

ماده 142 – نمایندگان مجلس و دولت نمی توانند یک طرح یا لایحه قانونی را که بیش از یک موضوع دارد به عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای تصویب نمایند. در صورتی که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید.

مبحث دوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح عادی ‌

ماده 143 – بررسی و تصویب تمام طرحها و لوایح، به استثنای مواردی که در این آیین نامه برای شور در آنها ترتیب خاص دیگری معین شده باشد، به ترتیب ذیل دو شوری خواهد بود:

اول – شور اول ‌

ماده 144 – رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادی را که به مجلس تقدیم می شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون اساسی در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون های مربوطه ارجاع نماید و به دستور وی فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.

‌الف – بررسی طرحها و لوایح در کمیسیون‌ ها

ماده 145 – طرحها و لوایحی که جنبه های مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلی به کمیسیون دیگری هم ارتباط پیدا می نماید، از طرف رئیس مجلس پس از مشخص نمودن کمیسیون های اصلی و فرعی و مواد مربوط به کمیسیون های فرعی به کمیسیون های ذیربط ارجاع می شود تا نسبت به قسمتی که مربوط به آن کمیسیون هاست شور و بررسی به عمل آورده و ظرف ده روز که با موافقت کمیسیون اصلی تا ده روز دیگر قابل تمدید است، گزارش آن را تهیه و به کمیسیون اصلی ارسال نمایند. کمیسیون اصلی، رسیدگی به طرحها و لوایح ارجاعی را پس از ده روز و دریافت نظر کمیسیون های فرعی و دعوت نمایندگان آن شروع خواهد کرد. گزارش نهایی که شامل گزارش کمیسیون اصلی و گزارش کمیسیون های فرعی است توسط کمیسیون اصلی برای طرح و بررسی در مجلس تقدیم می گردد.
چنانچه رسیدگی به تمام یا قسمت عمده طرح یا لایحه ای از طرف رئیس مجلس علاوه بر کمیسیون اصلی به یک یا چند کمیسیون دیگر ارجاع شده باشد و نظر کمیسیون های فرعی در کلیات با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، مخبر یا یکی از اعضاء آن کمیسیون ها می توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهد.

تبصره – در مواردی که کمیسیون یا کمیسیون هایی به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام می کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

ماده 146 – گزارش رد یا تصویب و تغییر یا تکمیل هر طرح یا لایحه ای که به کمیسیون ارجاع می شود باید، ظرف مدتی که از طرف هیأت رئیسه مجلس با توافق کمیسیون مربوطه معین و اعلام می شود و از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون تجاوز نخواهد کرد، به مجلس ارسال شود. در صورت تجاوز از مدت تعیین شده، هر یک از نمایندگان یا دولت حق دارد از مجلس تقاضا نماید که آن را با حق تقدم طبق ضوابط این آیین نامه، در دستور مجلس قرار دهد.
در مورد طرحها و لوایح مفصل، هر گاه کمیسیون نتوانست رسیدگی به آن را در مدت تعیین شده تمام کند، باید موضوع را به رئیس مجلس گزارش دهد. در این صورت با پیشنهاد کمیسیون مربوطه و تصویب هیأت رئیسه این مدت تمدید می گردد.

ماده 147 – پیشنهاد دهندگان می توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است، حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح پیشنهاد، کتباً پیشنهاد دهندگان را به کمیسیون دعوت کند.

ماده 148 – کمیسیون ها موظفند، در موقع رسیدگی به طرحها و لوایح، از وزراء و بالاترین مقام دستگاه ذی ربط دعوت به عمل آورند.

ماده 149 – در جلسات کمیسیون ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأی می توانند حاضر شوند و در صورتی که از طرف کمیسیون برای ادای توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رأی ندارند.

ب – بررسی و تصویب طرحها و لوایح در مجلس

ماده 150 – هنگامی که گزارش کمیسیون های ذی ربط در خصوص طرح یا لایحه عادی برای شور اول در جلسه علنی مطرح می گردد، درباره نقاط ضعف و قوت، نقائص و امتیازات و لزوم یا عدم لزوم آن طرح و لایحه در کلیات مذاکره می شود و پس از آن نسبت به اصل طرح یا لایحه رأی گیری به عمل می آید. در صورت تصویب کلیات، جهت رسیدگی در شور دوم به کمیسیون مربوطه ارجاع می شود.

دوم – شوردوم ‌

الف – بررسی مواد و پیشنهادها در کمیسیون ‌

ماده 151 – پیشنهادهای اصلاحی کتبی که در فاصله شوراول و دوم داده می‌شود، باید به هیأت رئیسه کمیسیون مربوط تحویل و حداقل بیست و‌چهار ساعت قبل از شروع شور دوم در کمیسیون چاپ و بین نمایندگان توزیع شود و پیشنهاد دهندگان به جلسات کمیسیون دعوت شوند. اعضاء‌کمیسیون ذی‌ربط می‌توانند هنگام رسیدگی شور دوم در کمیسیون پیشنهادهای خود را هر چند به چاپ نرسیده باشد طرح نمایند.

ب – بررسی و تصویب مواد در مجلس ‌

ماده 152 – در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می شود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمی شود، ولی پیشنهادهایی که در فاصله دو شور به کمیسیون داده شده و مورد توجه و تصویب کمیسیون قرار نگرفته، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در این صورت پیشنهاد دهنده یا یکی از پیشنهاد دهندگان (در مورد پیشنهاد جمعی) می تواند برای هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات مخبر کمیسیون یا نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رأی به عمل می آید. پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأی گیری به عمل می آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأی گیری خواهد شد و در صورتی که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهای اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.

ماده 153 – در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمی آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضی مواد تغییرات اساسی داده شده باشد، در این صورت اولین مخالف و موافق (بر اساس تابلو مخصوص ثبت نام) هر یک به مدت پنج دقیقه صحبت می کنند و در صورت لزوم مخبر یا نماینده دولت نیز صحبت می کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأی گیری می شود.

ماده 154 – چنانچه در شور دوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلی داده باشد، هر یک از نمایندگان می توانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و مخبر کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأی گیری می شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهای اصلاحی که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأی گیری خواهد بود.

ماده 155 – در شور دوم طرحها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود:
1- پیشنهاد جایگزین لایحه دولت و یا طرح اصلی برای طرحها و لوایح.
2- پیشنهادهای حذف به ترتیب حذف کامل و حذف قسمت هائی از هر ماده.
3- پیشنهادهای چاپ شده کمیسیون‏هاى فرعى.
4- پیشنهاد اصلاحی چاپ شده نمایندگان بر اساس تشخیص هیأت رئیسه.
5- اصل ماده.

ماده 156 – اصلاحاتی که در ماده ای پیشنهاد می گردد قبل از خود ماده درباره آنها در مجلس رأی گرفته می شود.

ماده 157 – هنگام بحث نسبت به هر ماده، هر گاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتی از ماده یا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضیح پیشنهاد دهنده و اظهارات یک مخالف و یک موافق نسبت به پیشنهاد اخذ رأی به عمل خواهد آمد. در صورت تصویب پیشنهاد، نسبت به بقیه ماده بحث و اخذ رأی به عمل خواهد آمد.

مبحث سوم – مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح فوری

‌اول – کلیات موضوع طرحها و لوایح فوری

ماده 158 – طرحها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.

ماده 159 – وقتی که فوریت طرح یا لایحه ای تقاضا می شود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکی از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأی گرفته می شود. در صورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز می توانند کتباً تقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می باشد:
1 – یک فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأی اکثریت مطلق حاضران.
2- دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و با رأی اکثریت دوسوم حاضران.

تبصره – هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنی تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

ماده 160 – اصل بر عادی بودن رسیدگی طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیل باشد:
1 – یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.
2 – دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.
3 – سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.

ماده 161 – در طرحها و لوایحی که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره می شود و پس از آن برای ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأی گرفته میشود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رأی به عمل می آید.

ماده 162 – با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می توان از آن سلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دوفوریت، و یا یک یا دوفوریت از طرحها و لوایح سه فوریتی نمود. تقاضای فوریت یا سلب فوریت برای هر طرح و یا لایحه فقط یک بار امکانپذیر است.

دوم – طرحها و لوایح یک فوریتی

ماده 163 – طرحها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون های اصلی، فرعی ارجاع می شود تا خارج از نوبت مورد بررسی و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود.

ماده 164 – طرحها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد و‌یک نوبت درباره آن شور به عمل می‌آید، بدین.‌ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رأی می‌شود.‌پیشنهاد دهندگان باید پیشنهادهای خود را در مهلتی که توسط کمیسیون تعیین و اعلام می‌گردد به کمیسیون ارسال و برای دفاع از آن در کمیسیون حاضر‌شوند و درصورت عدم تصویب پیشنهاد آنان ، می‌توانند در مجلس آن را مطرح نمایند.

‌سوم – طرحها و لوایح دوفوریتی

ماده 165– در مورد طرحها و لوایح دوفوریتى، پس از تصویب فوریت؛
1 ـ حداکثر ظرف مدت شش ساعت چاپ و توزیع می شود.
2 ـ حداکثر چهل و هشت ساعت پس از چاپ و توزیع در دستور کار جلسه مجلس قرار می گیرند.
3 ـ پیشنهادهای نمایندگان حداکثر بیست و چهار ساعت پس از چاپ و توزیع به هیأت رئیسه تسلیم می شود.
4- پیشنهادهای نمایندگان چاپ و حداقل دو ساعت قبل از شروع مذاکرات در اختیار نمایندگان قرار می گیرد.

چهارم – طرحها و لوایح سه فوریتی

ماده 166 – طرحها و لوایح سه ‌فوریتی، پس از تصویب فوریت، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار می‌ گیرد.

ماده 167 – در طرحها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب کلیات، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأی گیری می شود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هر یک از مواد پذیرفته می شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت اخذ رأی به عمل می آید.

مبحث چهارم – بررسی طرحها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85) ‌

ماده 168 – در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون های خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را به کمیسیون های خود یا به دولت تفویض می کند.

تبصره 1– دولت و یا نمایندگان باید قبل از انقضاء مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تعیین تکلیف دائمی آن، طرح یا لایحه لازم را تهیه و به مجلس ارائه نماید.

تبصره 2 – پس از انقضاء زمان آزمایشی ، اینگونه قوانین اعتبار قانونی نخواهند داشت.

ماده 169 – هر گاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس تقاضای ارجاع طرح یا لایحه ای را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به کمیسیون یا کمیسیون های مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنی اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار می گیرد.

ماده 170 – هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان می نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت نام کرده اند و در صورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأی گیری می شود.

ماده 171 – پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می شود. ترتیب رسیدگی این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگی و تصویب طرحها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأی حداقل دوسوم اعضاء کمیسیون می باشد.

ماده 172 – پس از تصویب قانون در کمیسیون ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که قانون مصوب کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، در صورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأی گیری می شود. در غیر این صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأی گیری خواهد شد.

ماده 173 – در صورتی که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتی و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند. ترتیب رسیدگی و تصویب اساسنامه های مذکور طبق آیین نامه داخلی هیأت وزیران خواهد بود.

مبحث پنجم – تفسیر قوانین

ماده 174 – رسیدگی به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری است و می تواند به طور عادی یا بصورت فوریت مورد مذاکره قرار گیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی شود.

ماده 175 – در صورتی که تفسیر به صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح مخبر، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می تواند صحبت کند.

ماده 176 – در صورتی که گزارش کمیسیون و همین طور پیشنهادهای دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده می تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می گیرد و اگر پیشنهادی به تصویب نرسید موضوع برای بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می شود.

ماده 177 – در صورتی که تفسیر بصورت دوفوریتی و سه فوریتی باشد همانند دیگر طرحها و لوایح دوفوریتی و سه فوریتی مورد رسیدگی قرار می گیرد.

مبحث ششم – نکات مشترک مربوط به بررسی طرحها و لوایح ‌

ماده 178 – در مواردی که طرح یا لایحه قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد، از طریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه رسماً اطلاع داده می شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفی شده در جلسه علنی حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. در صورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، از طرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتی با عدم حضور وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.

ماده 179 – سوالات توضیحی نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم می شود. رئیس این سوالات را به مخبر کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت می دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.

ماده 180 – درصورتی که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونی واصل شده به مجلس برای‌ حداکثر شش ماه مسکوت بماند، پس از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به‌ مدت حداکثر پنج دقیقه،‌رأی گرفته می‌شود. تقاضای مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت وزیر یا معاون امورمجلس ذی‌ربط پذیرفته نخواهد شد. ‌تقاضای مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط برای یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن،‌طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد. ‌

تبصره – چنانچه تقاضای مسکوت ماندن برای انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذی ربط جهت انجام اصلاحات ارجاع می گردد. نحوه رسیدگی به اصلاحات همچون رسیدگی در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.

ماده 181 – اخطار راجع به منافی بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسی مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می کند. این اخطار باید با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف پنج دقیقه به عمل آید. در صورتی که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهی می نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادی یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون ذی ربط جهت بررسی مجدد اقدام خواهد کرد.

ماده 182 – در صورتی که نمایندگان نسبت به اجرای آیین نامه داخلی مجلس تخلفی را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف پنج دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق قبل از دستور و قبل از شروع دستور جلسه یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف پنج دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.

ماده 183 – پس از آنکه مجلس درباره طرح یا لایحه ای رأی نهائی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به آن در اداره کل قوانین مجلس بایگانی می شود.

مبحث هفتم – ارجاع مصوبات مجلس به شورای نگهبان و مراحل‌ رسیدگی آنها

ماده 184 – کلیه مصوبات مجلس رسماً به شورای نگهبان فرستاده می شود. در صورتی که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضای ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسی، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسی، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهوری ارسال می شود.

تبصره – روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورای نگهبان به مجلس جزء مهلت های مقرر محسوب نمی گردد.

ماده 185 – مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج نمی شود. شورای نگهبان، در صورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.

ماده 186 – مصوبات عادی و یک فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال می شود و با اعلام وقت قبلی با حضور نماینده شورای نگهبان، موارد اعتراض برای اصلاح مورد بحث قرار می گیرد. در صورت عدم حضور نماینده شورای نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شورای نگهبان کار خود را انجام می دهد.
نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده اند، در این مرحله می توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهای پذیرفته نشده نمایندگان در مجلس مطرح می شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأی قرار می گیرد.
چنانچه در مورد ماده ای، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهای دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأی گذاشته می شود و در صورت عدم تصویب، پیشنهادهای دیگر مطرح می شود.
در صورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهای قبلی نمایندگان در مجلس، پیشنهادهای جدید پذیرفته می شود و درباره آنها بحث و رأی گیری به عمل می آید.

تبصره 1 – پس از ایراد شورای نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شورای نگهبان.

تبصره 2 – شورای نگهبان نمی تواند پس از گذشت مهلت های مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگری را که مربوط به اصلاحیه نمی باشد بعد از گذشت مدت قانونی به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعی.

تبصره 3 – اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شورای نگهبان، ماده به کلی خاصیتش را از دست بدهد، می‌ توان آن را حذف کرد. ‌

ماده 187 – پس از بررسی گزارش کمیسیون که در آن نظر شورای نگهبان ملحوظ شده است و رأی گیری نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شورای نگهبان ارسال می شود. اگر این مصوبه هنوز وافی به نظرات شورای نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می گردد، در صورتی که مجلس با در نظر گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأی خود باقی باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهارنظر قطعی نموده و گزارش آن را جهت طی مراحل بعدی به رئیس مجلس اعلام نماید.

فصل دوم – نظارت

مبحث اول – نحوه بررسی و رأی اعتماد به هیأت وزیران

ماده 188 – رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء یا سقوط دولت، کتباً اسامی هیأت وزیران را به همراه شرح حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس می نماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنی وصول معرفی نامه وزیران را اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.

ماده 189 – یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رأی اعتماد برای هیأت وزیران جلسات مجلس به طور متوالی تشکیل می گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق قبل از دستور نخواهد داشت.

ماده 190 – قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه های دولت و اخذ رأی اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و اصول کلی و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هر یک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه های جداگانه ثبت نام می نمایند.
هر یک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را در اختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه ها و صلاحیت هریک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و موافق هر کدام برای مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می گیرد، رئیس جمهور می تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن برای هر یک از وزیران جداگانه رأی گیری به عمل می آید و شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأی گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.

تبصره 1 – در موارد معرفی یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یک ساعت بدون بحث در کلیات برنامه ها و ترکیب هیأت وزیران تنها در مورد برنامه ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به ترتیب فوق الذکر اقدام خواهد شد.

تبصره 2 – چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأی اعتماد نداد، رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (135) قانون ‌اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رأی به مجلس معرفی نماید. ‌

ماده 191 – در مورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سی و ششم (136) قانون اساسی، کیفیت رأی اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت می تواند در زمینه آنها از مجلس رأی اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران است.

مبحث دوم – نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (88) و هفتاد و ششم (76) قانون اساسی

اول – تذکر و سؤال: ‌

الف – تذکر:

ماده 192 – در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از وظایف آنان حق سؤال دارند، می توانند در خصوص موضوع مورد نظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
رئیس مجلس تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ و خلاصه آنرا در اولین جلسه علنی آتی مجلس عنوان می نماید.

ب – سؤال: ‌

ماده 193– هر یک از نمایندگان می توانند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول درباره وظایف او سؤال نمایند. سؤال باید کتبی، صریح و مختصر بوده و به رئیس مجلس داده شود. رئیس مجلس، موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع می نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته جلسه ای با حضور وزیر و سؤال کننده تشکیل دهد. چنانچه وزیر در کمیسیون حاضر نشود و یا در صورت حضور، سؤال کننده قانع نگردد، کمیسیون به هیأت رئیسه اطلاع می دهد تا در اولین جلسه علنی سؤال نماینده قرائت و فوراً برای وزیر مربوطه ارسال گردد و ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
در صورتی که سؤال به امضاء چند نفر باشد نماینده منتخب سؤال کننده صحبت خواهد کرد.

ماده 194– بر طبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال، در مجلس حضور یافته و پاسخ دهد، والاّ از طرف رئیس مجلس بازخواست می شود، مگر آن که وزیر رسماً و با عذر موجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت یک ماه نموده باشد که قبول این تقاضا منوط به رأی مثبت مجلس خواهد بود. پس از حضور، وزیر مورد سؤال و نماینده ای که سؤال نموده و یا نماینده منتخب سؤال کنندگان به ترتیب مقرر در این آیین نامه صحبت می نمایند.

ماده 195 – درصورتی که سؤال کننده با پاسخ وزیر قانع نشود رئیس مجلس به تقاضای سؤال‌کننده موضوع را به کمیسیون تخصصی مربوط ارجاع‌می‌نماید. این کمیسیون مکلف است از تاریخ ارجاع سؤال، بدون فوت وقت، ظرف پانزده روز برای روشن شدن مطلب به هرطریق که صلاح بداند، اعم‌از خواستن سوابق امر و یا اخذ پاسخ کتبی یا شفاهی از شخص وزیر و هرگونه تحقیقات دیگری که لازم بداند، به موضوع رسیدگی نموده گزارش خود را‌تنظیم و به مجلس تقدیم دارد. این گزارش در دستور هفته بعد قرار خواهد گرفت و بدون بحث در مجلس قرائت خواهد شد. ‌درصورتی که سؤال کننده کتباً نسبت به سؤال خود اعلام انصراف کند، این اعلام انصراف به وسیله رئیس یا منشی در جلسه علنی قرائت می‌شود. ‌

ماده 196 – بر اساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، در صورتی که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یکی از وظایف رئیس جمهور سؤال کنند، باید سؤال خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع می نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس جمهور و نماینده منتخب سؤال کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه، نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال کننده گزارش شود.
پس از یک هفته چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس (که سؤال را امضاء نموده اند) از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال آنان را قرائت و فوراً برای رئیس جمهور ارسال کند. این سؤال ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می گیرد.

ماده 197 – رئیس جمهور موظف است ظرف مدت یک ماه از تاریخ دریافت سؤال در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال از طرف نماینده منتخب سؤال کنندگان حداکثر پانزده دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت خواهد بود.

دوم – تحقیق و تفحص

ماده 198 – در اجرای اصل هفتاد و ششم (76) قانون اساسی به استثنای دستگاههائی که زیر نظر مستقیم مقام معظم رهبری هستند و مجلس خبرگان رهبری و شورای نگهبان، هر گاه نماینده ای تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند، درخواست خود را کتباً از طریق هیأت رئیسه مجلس به کمیسیونی که امر مزبور در تخصص آن است تقدیم می نماید و کمیسیون اطلاعاتی را که در آن زمینه دارد در اختیار وی قرار می دهد. در صورتی که نماینده مزبور اطلاعات موجود در کمیسیون را کافی تشخیص ندهد، کمیسیون از نماینده مزبور در اولین فرصت دعوت به عمل می آورد و دلائل ضرورت تحقیق و تفحص در زمینه مورد نظر را استماع می نماید و پس از بررسی، نظر خود را مبنی بر تصویب یا رد درخواست نماینده به مجلس گزارش می دهد. این گزارش خارج از نوبت در دستور مجلس قرار می گیرد. در صورتی که گزارش کمیسیون به مجلس مبنی بر تصویب درخواست تحقیق و تفحص باشد، پس از استماع آن، بدون بحث رأی گیری به عمل می آید و در صورتی که مبنی بر رد آن باشد، نماینده درخواست کننده می تواند حداکثر به مدت ده دقیقه از درخواست خود دفاع نماید. در صورت تصویب مجلس، انجام تحقیق و تفحص به همان کمیسیون محول می گردد. کمیسیون، ضمن دعوت از نماینده درخواست کننده تفحص، تحقیق و تفحص لازم را به عمل آورده و نتیجه آن را که طی گزارشی در جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون به تصویب می رسد به مجلس تقدیم می نماید.

تبصره 1 – سازمان یا نهاد مورد تحقیق و تفحص موظف است کلیه مدارک و اطلاعات مورد نیاز کمیسیون را برای بررسی در اختیار قرار دهد. ‌

تبصره 2 – عضویت اعضای دیگر کمیسیون‌ ها در هیأت تحقیق و تفحص با تشخیص کمیسیون ذی‌ ربط بلامانع است.

تبصره 3– تحقیق و تفحص در مورد آن دسته از نهادها و دستگاههایی که تحت امر مستقیم مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم‎له انجام می شود.

ماده 199 ـ مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه می باشد و در صورت ضرورت، با درخواست هیأت تحقیق و تفحص و تصویب هیأت رئیسه مجلس حداکثر تا شش ماه دیگر قابل تمدید می باشد.

ماده 200 – در صورت احراز تخلف و ضرورت تعقیب توسط هیأت تحقیق و تفحص، متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس به محاکم قضائی معرفی می شود. دستگاه قضائی صالحه موظف است طبق مقررات خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.

ماده 201 – مسؤولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاههای اجرائی، قضائی و نهادهای انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و در اختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستی هیأت می باشند و در صورت عدم همکاری، مسؤولان دستگاه ذی ربط متخلف و مجرم محسوب می گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائی قرار خواهند گرفت.

مبحث سوم – نحوه بررسی موارد خاص و مهم

‌اول – نحوه تصویب معاهدات و قراردادهای بین المللی ‌

ماده 202 – در تقدیم لوایح قانونی که در آنها، دولت تقاضای تصویب عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین المللی و یا الحاق به پیمانهای بین المللی را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسی ضمیمه لوایح تقدیمی مذکور باشد.

ماده 203 – موارد مذکور در ماده (203) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع می شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع می گردد.

ماده 204 – در صورتی که دولت برای موارد مذکور در ماده (203) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدی را پیشنهاد کنند، رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر یک پنج دقیقه) به رأی گذاشته شود.

ماده 205 – در صورتی که قید اهمیت به تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیهٔ دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایی به عمل نیاید عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادی تلقی شده و مجلس به صورت یک شوری آن را مورد رسیدگی قرار خواهد داد، بدین ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هر کدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت مخبر کمیسیون و نماینده دولت به رأی گذاشته می شود.

ماده 206 – در صورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگی به آن همانند لوایح معمولی دیگر دوشوری و به ترتیب زیر خواهد بود:
1- در شور اول دربارۂ کلیات، با در نظر گرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبی به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
2 – در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهای نمایندگان و همچنین نظر خود را در بارۂ این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون وارد کردن تغییرات، در مجلس مطرح می کند، آنگاه دربارۂ موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبی و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به ترتیب، نمایندۂ اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هر کدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می کنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رأی گیری به عمل می آید. پس از پایان یافتن رأی گیری نسبت به اعتراضات، در صورتی که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف می شود در مسائل مورد اعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقی خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحی تصویب شده تلقی خواهد شد و در غیر این صورت، آخرین پیشنهاد دولت در مورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأی گذاشته خواهد شد.

دوم – همه‌پرسی

‌ماده 207 – برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی ‌مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه‌ اداره کمیسیونهای دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی‌ تقدیم نماید.

تبصره 1 – رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک شوری است. درصورت تقاضای ‌فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

تبصره 2 – مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر‌چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
‌نحوه ثبت‌نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (111) آیین‌نامه داخلی مجلس‌شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و مخبر کمیسیون ویژه هرکدام می‌توانند تا یک‌ ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.

تبصره 3 – پس از پایان مذاکرات، رأی‌گیری علنی و با ورقه به عمل خواهد آمد. ‌نحوه رأی‌گیری به ترتیب زیر خواهد بود:
‌الف – اصل مصوبه کمیسیون ویژه.
ب – پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه.
ج – پیشنهاد جایگزین کمیسیونهای فرعی به ترتیب وصول.
‌د – پیشنهاد جایگزین نمایندگان به ترتیب وصول.

تبصره 4 – در مرحله طرح هر یک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق ‌و یک مخالف و نماینده دولت و مخبر کمیسیون هر یک حداکثر به مدت ده دقیقه‌ می‌توانند صحبت کنند.

تبصره 5 – مناط تصویب درخواست همه پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) ‌قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رأی مثبت حداقل دو سوم مجموع نمایندگان ‌خواهد بود.

دوم – اصلاح جزئی در خطوط مرزها

ماده 207 – در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئی در خطوط مرزی، متن کامل عهدنامهٔ بین المللی آن، که بر اساس اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی تنظیم شده باشد، جهت بررسی باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع می شود.

ماده 208 – کمیسیون مذکور در مادۂ قبل، پس از کسب نظر مشورتی کمیسیون قضائی و حقوقی با دعوت از نماینده شورای عالی امنیت ملی و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسی همه جانبه موضوع می پردازد و ظرف یک ماه گزارش تفصیلی خود را مبنی بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهای اساسی به هیأت رئیسه ارسال می دارد.

ماده 209 – لوایح مربوط به عهدنامه های اصلاح جزئی در خطوط مرزی همانند سایر عهدنامه های بین المللی مهم دوشوری خواهد بود و همان ترتیب نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه ها، در صورتی که صرفاً برای اصلاحات جزئی، با در نظر گرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی دوطرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.

سوم – محدودیتهای ضروری ‌

ماده 210 – بر اساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسی، در حالت جنگ و شرایط اضطراری نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شورای اسلامی محدودیت های ضروری برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت های ضروری با دلائل توجیهی لازم، همراه با لایحهٔ قانونی جهت بررسی تقدیم مجلس می شود.

تبصره – چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحهٔ محدودیت را از رئیس جمهور مطالبه کند. در این خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران برای نمایندگان محفوظ خواهد بود.

ماده 211 – رسیدگی به لایحه محدودیتهای ضروری یک شوری است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به هر حال نمی تواند بیش از سی روز باشد. در صورتی که پس از انقضاء این مدت ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.

‌چهارم – سایر موارد

ماده 212 – براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد و سی و نهم (139) قانون اساسی، اقدامات دولت در‌موارد ذیل قبلاً باید به‌ تصویب مجلس برسد:
1- گرفتن و دادن وام یا کمک‌های بلاعوض داخلی و خارجی.
2- استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری.
3- فروش بناها و اموال دولتی و نفایس ملی به‌استثنای نفایس ملی منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.
4- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری که طرف دعوا خارجی باشد و همچنین در موارد مهم داخلی.
‌در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلی آنها را همراه با لایحه قانونی تقدیم مجلس نماید تا به ‌صورت یک شوری مورد رسیدگی‌قرارگیرد، بدین ‌ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (‌هرکدام به مدت پانزده دقیقه) برای‌ تصویب به ‌رأی گذاشته می‌شود. ‌

مبحث چهارم – نحوه بررسی برنامه و بودجه سالیانه ‌کل کشور و نظارت بر اجرای بودجه

ماده 213 (اصلاحی 20/09/1379)– به ‌منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‌های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگی بین کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای‌اسلامی، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضای ذیل تشکیل می‌گردد:
1- کلیه اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات.
2 – دو نفر از هر یک از کمیسیونهای دیگر (‌غیر از کمیسیونهای تحقیق و تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس). ‌اعضای مذکور در بند (2) توسط کمیسیون‌های مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفی می‌شوند. ‌مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه می‌یابد.

تبصره – کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.

اول – تصویب برنامه توسعه

ماده 214 – کلیات برنامه و کلیه تبصره‌ هایی که مربوط به اهداف کلان و خط مشی‌ های اساسی است در شور اول و بقیه در شور دوم بررسی و‌ تصویب خواهد شد.

تبصره – مصوبات شور اول غیرقابل تجدیدنظر می‌ باشد.

ماده 214 [215]– رسیدگی به لوایح برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌ جمهوری اسلامی ایران یک شوری و به شرح زیر خواهد بود:

‌الف – نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف مدت پنج روز(‌بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود در مورد کلیات و جزئیات برنامه را به‌ کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارائه می‌نمایند.

ب – کمیسیونهای تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره‌ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای ‌نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی کننده ارائه نمایند.

ج – کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به ‌گزارشهای کمیسیونهای تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان ظرف حداکثر سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید.

د – در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتدا کلیات برنامه‌مورد بحث قرار می‌گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به ترتیب یک نفر‌مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاههای خود را مطرح می‌کنند. ‌پس از آن کمیسیون و دولت هر کدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند‌ داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأی‌گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت ‌مذاکرات پذیرفته نمی‌شود.

هـ- پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره‌ها و‌ جداول برنامه به ‌ترتیب رسیدگی می‌شود. در این بخش، جایگزین متن ماده، یا جزئی از‌ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیونهای تخصصی و ‌پیشنهادات چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هر یک از اجزاء در صورتی که ‌آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیون‌های ‌تخصصی به ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس در مورد اصل ماده یا تبصره یا‌ اجزاء در صورتی که ماهیت مستقل داشته باشند رأی‌گیری خواهد شد. چنانچه اصل رأی ‌نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در‌اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت رئیسه تعیین خواهد کرد گزارش مجدد خود را‌به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می‌توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به‌ کمیسیون تسلیم نمایند.

و – مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است مجلس نطق قبل از‌دستور نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرحها و لوایح سه فوریتی در دستور‌ قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به‌جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت‌ ساعت جلسه علنی خواهد داشت. در موارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ‌ساعت قابل افزایش است.

ز – مهلت‌های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت رئیسه تا ‌دو برابر قابل افزایش است.

ماده 215– کمیسیون های تخصصی موظفند حداکثر ظرف مدت دو هفته نسبت به مواد و تبصره های مربوط به خود، بررسیهای لازم را به عمل آورند و در پایان مهلت مقرر گزارش کار مربوط به شور اول خود را به کمیسیون تلفیق ارسال دارند.

ماده 216 – کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت سه هفته پس از جمع آوری گزارش کمیسیون های تخصصی و اصلاح و تلفیق آنها، گزارش جامع خود را به جلسهٔ علنی ارائه نماید.

ماده 217 – پس از شور اول، کمیسیون تلفیق موظف است نحوۂ توزیع منابع را تعیین و ظرف مدت ده روز همراه با سیاستهای مصوب شور اول به کمیسیون های تخصصی اعلام نماید.

ماده 218 – در شور دوم، کمیسیون های تخصصی موظفند در چهارچوب ابلاغیه کمیسیون تلفیق تبصره ها و پیوستها را بررسی و گزارش خود را حداکثر ظرف مدت دو هفته به کمیسیون تلفیق اعلام کنند.

ماده 219 – کمیسیون تلفیق پس از وصول کلیه گزارشهای شور دوم کمیسیون های تخصصی، موظف است حداکثر ظرف سه هفته آنها را اصلاح و تلفیق و گزارش نهائی را جهت بررسی و تصویب در شور دوم به مجلس ارائه نماید.

ماده 220 – نمایندگان در شور اول و دوم می توانند پیشنهادهای خود را در مهلت های اعلام شده توسط کمیسیون های تخصصی به آنها ارائه نموده و در وقت مقرر جهت توضیح در کمیسیون حاضر شوند.

ماده 221 – در شور اول و دوم ابتدا پیشنهادهای مربوط به کمیسیون های تخصصی و سپس پیشنهادهای نمایندگان در مورد ماده واحده و تبصره ها قابل طرح می باشد.

ماده 222– نحوه رسیدگی به کلیات و پیشنهادهای شور اول و دوم، و هر موضوعی که در این بخش از آئین نامه نیامده بر طبق معمول مقررات این آئین نامه خواهد بود.

ماده 223– اصلاح برنامه مصوب تنها در قالب طرحها و لوایح خاص خود قابل پذیرش است و نمی توان در ضمن لوایح بودجه و دیگر طرحها و لوایح قانونی آن را اصلاح و یا تغییر داد.

دوم – تصویب بودجه سالیانه کل کشور ‌

ماده 224 – لایحه بودجه سالانه کل کشور یک شوری خواهد بود و ترتیب رسیدگی بشرح ذیل می باشد:
1 – نمایندگان مجلس از زمان تقدیم لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست ها توسط دولت و توزیع آن تا مدت ده روز می توانند پیشنهادهای خود را به کمیسیون های تخصصی مجلس تقدیم نمایند.
2 – کمیسیون های تخصصی موظفند حداکثر تا ده روز پس از پایان مهلت اخذ پیشنهادهای نمایندگان، گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند.
3 – کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز، ضمن رسیدگی به گزارش کمیسیون های تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
4 – در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهای مربوط به درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار بودجه عمومی دولت رسیدگی و سقف آن به تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهای مربوط به تبصره ها و ردیفها رسیدگی می گردد.

تبصره 1 – در جلسه علنی، تنها پیشنهادهایی که توسط نمایندگان و کمیسیون ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با قانون برنامه، قابل طرح می باشد.

تبصره 2 – نحوه رسیدگی به چند دوازدهم، متمم و اصلاحیه های بودجه و سایر مواردی که در این ماده پیش بینی نشده طبق مقررات معمول در این آئین نامه خواهد بود.

ماده 225 – هنگام طرح لایحه بودجه در مجلس، جلسات باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیر از جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمی شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمی تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چند دوازدهم بودجه در صورت ضرورت.

تبصره – اگر مطالب فوری و فوتی اعم از طرحها و لوایح دوفوریتی و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران ناپذیری باشد، در این صورت برای طرح و تصویب آن زمان مشخصی معین می شود.

نحوه رسیدگی دیوان محاسبات به اجرای بودجه سالیانه کل کشور

ماده 226 – بر اساس اصول پنجاه و چهارم (54) و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسی، نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه سالیانه کل کشور بر عهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شورای اسلامی می باشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص می باشد.

مبحث پنجم – استیضاح

اول – استیضاح وزیران

ماده 227 – نمایندگان مجلس می توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.

ماده 228 – تقاضای استیضاح نمایندگان از وزیر یا وزیران باید کتباً در جلسه علنی به رئیس مجلس داده شود و در آن، موضوع استیضاح صریحاً و با ذکر مورد یا موارد معین شود. تقاضای مزبور در آن جلسه یا جلسه بعد قرائت می شود. این تقاضا بدون مباحثه و فوراً برای وزیر یا هیأت وزیران فرستاده می شود.
همچنین متن استیضاح چاپ و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد.

ماده 229 – چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهای انقلابی باشد که از بودجه دولت استفاده می نمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه می باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیری که نهاد مورد بحث در حوزه مسئولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.

ماده 230 – وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگی قرار می گیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در این وقت مقرر الزامی است.

ماده 231 – در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز می توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح برای رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و برای یک وزیر سه ساعت خواهد بود.

تبصره 1 – وزیر یا وزیران مورد استیضاح می توانند حداکثر یک ساعت از وقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.

تبصره 2 – بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به طور متوالی صورت گیرد.

تبصره 3 – استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود، موضوعات دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست مورد بحث قرار دهند.

ماده 232 – پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس جمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلی بدهند، به شرطی که صحبت هر کدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور می تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم می تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.

ماده 233 – پس از انجام استیضاح ، رئیس عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأی می گذارد.

ماده 234 – در صورتی که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح کنندگان مطالب خود را بیان می کنند و رئیس اعلام اخذ رأی عدم اعتماد می کند.

ماده 235 – هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به هیچ وجه نمی توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح ها و لوایح سه فوریتی.

دوم – استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور

ماده 236 – بر اساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی نمایندگان مجلس می توانند رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائی کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتی قابل طرح است که حداقل به امضای یک سوم نمایندگان برسد.

ماده 237 – تقاضای استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده می شود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان برای رئیس جمهور ارسال گردد. در این صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.

ماده 238 – حداکثر وقت برای مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوی و متناوباً انجام می شود. مدت صحبت برای هر یک از موافقین و مخالفین حداکثر نیم ساعت خواهد بود که با رأی مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می باشد.

ماده 239 – وقت برای توضیحات و پاسخ های رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می باشد. رئیس جمهور می تواند قسمتی از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتی است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق می گیرد.

ماده 240 – در صورتی که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهوری اکثریت دوسوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب جهت اجرای بند ده (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی به اطلاع مقام رهبری می رسد. این رأی گیری مخفی و با ورقه خواهد بود.

ماده 241 – زمان اجرای این آئین نامه از هفتم خردادماه 1378 همزمان با انتخابات هیأت رئیسه مجلس و هیأت رئیسه کمیسیون ها خواهد بود.

ماده 242– کلیه قوانین و مقررات دیگر در خصوص آیین نامه داخلی مجلس لغو می گردد.

قانون فوق مشتمل بر دویست و چهل و دو ماده و شصت و پنج تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ هجدهم مهرماه یکهزار و سیصد و هفتاد و هشت مجلس شورای اسلامی تصویب و مواد (192) و (198) آن در تاریخ 20 /1 /1379 با اصلاحاتی به تصویب نهائی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است.

رئیس مجلس شورای اسلامی – ‌علی‌ اکبر ناطق نوری

ماده الحاقی ـ نحوه انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیأت ها و شوراهای مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آنها به شرح زیر است:

1ـ برای انتخاب ناظران کمیسیونهای تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذی ربط موظف است حداقل به تعداد دو برابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.


2
ـ نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شوراهای استانی تعیین و به کمیسیون ذی ربط اعلام می نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.


3
ـ مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذی ربط است و در صورت عدم تعیین زمان در قانون، یک سال می باشد.


4
ـ دستگاههای ذی ربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت نظارت مجلس ارسال نمایند.


5
ـ معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.


6
ـ نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیأت یا شورا و از نظر حق رأی تابع قانون ذی ربط است.


7
ـ نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذی ربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذی ربط و معاونت نظارت ارائه نماید. رؤسای کمیسیونها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.


8
ـ معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذی ربط و نماینده ناظر اعلام نماید.


9
ـ معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس مجلس اعلام کند.


10
ـ حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده مأموریت اداری محسوب می گردد. نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذی ربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته می شود. کمیسیون مکلف است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین نامه اقدام نماید.

11 – هر نماینده به‌ عنوان ناظر به‌ طور همزمان فقط می‌ تواند حداکثر در دو مجمع، هیأت یا شورای غیراستانی عضویت داشته باشد.

ماده الحاقی 2 ـ معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشت هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیأت رئیسه ارسال کند تا در صورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.

ماده الحاقی 3 ـ رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:
1ـ گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.
2ـ پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریور ماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریور ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.
3ـ در اجرای وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی پاسخ درخواستهای رئیس مجلس، رؤسای کمیسیون ها، نمایندگان مجلس، هیأتهای تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.

تبصره1ـ رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یک ساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می دهد. هیأت رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخشهای مرتبط با کمیسیونهای دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می نماید تا حداکثر ظرف یک ماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس با توجه به گزارش کمیسیونهای فرعی و اخذ توضیحات از دستگاههای اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیأت رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می گیرد و قرائت می شود.

تبصره2ـ کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارشهای واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.

تبصره3ـ رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس مجلس گزارش نماید.

ماده الحاقی 4 ـ چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چند دوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.
این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می گیرد. ابتدا نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به ترتیب هر کدام به مدت پنج دقیقه صحبت می کنند و سپس کلیات لایحه به رأی گذاشته می شود. در صورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می گیرد. در وقت رسیدگی ابتدا پیشنهاد نمایندگان در خصوص میزان چند دوازدهم مطرح و در صورت عدم تصویب نسبت به عدد چند دوازدهم پیشنهادی دولت رأی گیری می شود.

تبصره1ـ مجلس چند دوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می نماید.

تبصره2ـ حداکثر مدتی که مجلس می تواند برای بودجه چند دوازدهم تصویب نماید، سه دوازدهم است.

ماده الحاقی – مصوبات مربوط به آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم الاجراء و از شمول ماده (2) قانون مدنی مستثنی است.

منبع سایت صلح

ثبت دیدگاه

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.