شریعت باقری: قانون شناس و حقوقدان

اختصاصی حقوق 24: دکتر محمد جواد شریعت باقری، حقوقدان و قاضی پیشین دیوانعالی کشور، در یادداشتی به بیان تفاوت‌های “قاون شناس” با “حقوقدان” پرداخت:

قانون شناس بودن غیر از حقوقدان بودن است. قانون شناس کسی است که قوانین و مقررات را می داند و اگر بپرسید به شما می گوید که در فلان موضوع فلان قانون هست و مفاد آن قانون را نیز به شما می گوید؛ اما حقوقدان کسی است که  علاوه بر آشنایی با قوانین، دانش حقوق را می شناسد. دانش حقوق مجموعه ای از قواعد و اصول هست که بر چگونگی وضع قوانین و مقررات و همچنین چگونگی استنباط حکومت می کند. دانش حقوق، همانند سایر دانش ها برای خودش مبانی و پایه هایی دارد. این مبانی و پایه ها ممکن است برآمده از فلسفه، جامعه شناسی، روانشناسی، ادبیات، زبانشناسی و دانش های دیگر باشد، این مهم نیست. مهم این است که بدون آگاهی از این دانش ها کسی حقوقدان نمی شود.
یک فرق اساسی میان قانون شناس و حقوقدان این است که برخورد قانون شناس با قوانین و مقررات برخورد مکانیکی است؛ یعنی الفاظ را می خواند و بر اساس معنایی که از آن الفاظ می فهمد منظور قانونگذار را به شما می گوید؛  ولی حقوقدان توجه می کند که قوانین و مقررات از کجا آمده و برای چه آمده و چگونه باید اجرا شوند.
البته توجه می کنیم که مصادیق این مفاهیم، در عمل، گاه به هم نزدیک و گاه خیلی از هم دورند؛ یعنی یک قانون شناس ممکن است بهره هایی از دانش حقوق داشته باشد و نیز حقوقدانان، بسته به شرایط، طیف گسترده ای را می سازند. اما یک مساله از اهمیت فوق العاده برخوردار است و آن اینکه دامنه دانش یک حقوقدان هرچه گسترده تر باشد، قوانین و مقررات در آن دامنه غوطه ور می شوند و طبعا انعطاف بسیار پیدا می کنند و متهم به خروج از نص می شوند. گاهی خروج از نص یعنی خروج از  آنچه که من از این نص می فهمم. باید توجه کنیم که در قوانین عرفی، ما قانونگذار را می شناسیم و از قوت ها و ضعف هایش هم خبر داریم، ولی طبیعی است که قوانین و مقررات را به دست کسی که از دانش حقوق بی خبر است نمی توان سپرد.