جزئیات نظریه
شماره نظریه : 7/99/1264 شماره پرونده : 99-127-1264 ح تاریخ نظریه : 1399/10/02
استعلام : در خصوص عدم معافیت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی از پرداخت هزینه دادرسی اعلام می‌دارد: منشاء اختلاف: مطابق ماده 690 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318: «دولت و هم‌چنین دادستان از تأدیه هزینه دادرسی معاف هستند» قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 در خصوص معافیت دولت از پرداخت هزینه دادرسی سکوت کرده و در ماده 529 این قانون با اعلام این‌که «از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال 1318 … و سایر قوانین و مقررات در موارد مغایر تلقی می‌گردد»، قوانین مغایر را نسخ کرده است. حکم کلی مذکور در بند یک ماده 54 و ماده 383 همین قانون مبنی بر این‌که «دادخواستی که برابر مقررات یاد شده در دو ماده قبل تقدیم نشده و یا هزینه دادرسی آن پرداخت نگردیده باشد به جریان نمی‌افتد» و سکوت قانون مصوب 1379 در خصوص معافیت دستگاه‌های اجرایی از پرداخت هزینه دادرسی اختلاف در بقای قوانین سابق موجد معافیت برخی دستگاه‌های اجرایی از پرداخت هزینه دادرسی را موجب شده است که از جمله این قوانین «لایحه قانونی راجع به معافیت بنیاد مستضعفان از پرداخت هزینه دادرسی در تمام مراجع قضایی مصوب 1358 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران» است که مقرر داشته است: «بنیاد مستضعفان می‌تواند نمایندگان خود را برای اقامه دعوی یا دفاع از دعوی به عنوان وکالت از طرف خود به مراجع قضایی معرفی نماید. بنیاد مستضعفان از پرداخت هزینه دادرسی در تمام مراجع قضایی معاف است»؛ رأی وحدت رویه شماره 543 مورخ 1369/10/17 هیأت عمومی دیوان عالی کشور شرکت‌های تحت پوشش بنیاد مستضعفان را که دارای شخصیت حقوقی مستقل از شخصیت بنیاد هستند، از شمول این مصوبه خارج دانسته است. عده‌ای با تمسک به قاعده «عام لاحق خاص سابق را نسخ نمی‌کند»، قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 را ناسخ ماده واحده سال 1358 نمی‌دانند و عده‌ای با استدلالی دیگر نظری مغایر دارند. نظر به این‌که قضات شاغل در شعب حقوقی این دادگستری کل با توجه به ماده 529 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی را از پرداخت هزینه دادرسی معاف نمی‌دانند؛ این در حالی است که اداره کل حقوقی قوه قضاییه به موجب نظریه شماره 7/99/662 مورخ 1399/5/22 بنیاد مذکور را از پرداخت هزینه دادرسی معاف دانسته است؛ خواهشمند است نظر آن معاونت محترم را در خصوص معافیت یا عدم معافیت بنیاد مستضعفان از پرداخت هزینه دادرسی به این حوزه اعلام فرمایید.
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه : اشخاص متعدد از جمله دولت هر کدام در گذشته به اعتبار یک مقرره قانونی از پرداخت هزینه دادرسی معاف شده‌اند؛ از جمله آن‌که دولت به اعتبار ماده 690 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318 و بنیاد مستضعفان و جانبازان به اعتبار «لایحه قانونی راجع به معافیت بنیاد مستضعفان از پرداخت هزینه دادرسی در تمام مراجع قضایی مصوب 1358» از پرداخت هزینه مذکور معاف شده‌اند؛ نسخ ماده 690 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 1318 به موجب ماده 529 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، در وضعیت بنیاد مذکور به عنوان نهاد عمومی غیر دولتی تأثیری ندارد و اصل عدم نسخ نیز بر فرض سؤال جاری است؛ بنابراین نمی‌توان با اجتهاد در مقابل نص از حکم صریح لایحه قانونی یادشده چشم‌پوشی کرد.
ثبت دیدگاه