آئین نامه حفاظتی کار با سموم دفع آفات در کارگاه ها

آئین نامه حفاظتی کار با سموم دفع آفات در کارگاه ها
مصوب 1389,03,29

هدف و دامنه شمول:
هدف از تدوین این آئین نامه، اجرای مفاد ماده 85 قانون کار جمهوری اسلامی ایران به منظور صیانت نیروی انسانی ومنابع مادی کشور در خصوص آن دسته از نیروی کار می باشد که در تماس و کار مبارزه شیمیایی با آفات و کلیه امور مرتبط با آن شرکت می کنند.

فصل اول تعاریف
آفات:
به کلیه عوامل خسارت زای زنده از قبیل جانوران زیان آور، عوامل بیماری زا و علف های هرز گفته می شود که در مزارع، باغات، کارگاه های پرورش دام و طیور، آبزیان، انبارها و اماکن مربوط به کشاورزی، خانگی و سایر کارگاه ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم موجب نابودی و یا خسارت به محصولات و فرآورده ها شده و ایجاد خسارت های اقتصادی یا بهداشتی می کنند.
سموم دفع آفات:
هرگونه ماده شیمیایی معدنی یا آلی و غیره است که برای پیشگیری، نابود سازی و یا کنترل ناقلین بیماری انسانی و یا حیوانی گونه های ناخواسته نباتات یا حیوانات ایجاد کننده خسارت به عرصه های طبیعی، تولید، فراوری، انبارداری، حمل و نقل محصولات کشاورزی و یا جهت مبارزه با حشرات و آفات داخل یا روی پوست و پشم بدن حیوانات مورد استفاده قرار می گیرد.
انبار سموم:
به محلی سرپوشیده و محصور گفته می شود که انواع سموم به صورت جامد، مایع و یا گاز در آن با رعایت کامل اصول ایمنی و حفاظتی نگهداری می شود.
درجه سمیت:
سمیت بسیاری از سموم با شاخص دز کشنده LD50 بیان می شود.
LD50 مقدار ماده سمی است که اگر از یک راه مشخص و معین وارد بدن یک گونه حیوان آزمایشگاهی مشخص شود باعث مرگ 50 درصد از حیوانات مورد مطالعه می گردد. این مقدار که بر حسب میلی گرم سم بر کیلوگرم وزن بدن حیوانات ذکر می شود و معیاری برای طبقه بندی سموم است در آزمایشگاه انجام شده و باید نوع حیوان و راه ورود ماده به بدن را نیز مشخص نمود. هرچه مقدار LD50 کمتر باشد آن سهم مهلک تر است.
– سمومی که LD50 آنها کمتر از 200 میلی گرم در کیلوگرم باشد، سموم فوق العاده سمی هستند.
– سمومی که LD50 آنها بین 200 تا 2000 میلی گرم در کیلو گرم باشد، سموم با سمینت متوسط هستند.
– سمومی که LD50 آنها بین 2000 تا 3000 میلی گرم در کیلوگرم باشد، سموم با سمیت ضعیف هستند.
– سمومی که LD50 آنها بیش از 3000 میلی گرم درکیلوگرم باشد، سموم فاقد سمیت حاد می باشند.
مسمومیت:
عبارت است از اختلالات موقتی یا دائمی فیزیولوژیک و بیوشیمیک که در نتیجه ورود سم به بدن از یک راه خاص یا راه های مختلف بوجود می آید.
دوره ابقاء سم یا دوره احتیاط:
مدت زمانی است که طول می‎کشد تا غلظت سم در محیط سم ‎پاشی شده به حد قابل قبولی کاهش یافته و در طول این مدت ورود به آن محدوده ممنوع است.
(دوره کارنس)
حداقل زمانی که بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول باید رعایت نمود تا باقیمانده سم به حد مجاز برسد.
وسایل دفع آفات:
کلیه تجـهیزات و وسایل و ماشین‎آلات، که جهت کاربرد سموم مورد استفاده قرار می‎گیرد.
عمل دفع آفات:
مجموعه عملیاتی که با رعایت اصول علمی برای کنترل آفات به کار برده می‎شود که در این عملیات علاوه بر کنترل آفت بایستی سلامت محیط زیست، انسان، دام و حشرات مفید را در نظر گرفت.

فصل دوم ـ الزامات عمومی:

ماده 1ـ کارفرما مکلف است قبل از شروع عملیات دفع آفات آموزش‎های لازم را به شرح زیر به کارگران مربوطه ارائه نماید:
درجه سمیت، راه‎های نفوذ ترکیب فوق به بدن و خطرات آن، روش آماده کردن سم، روش استفاده و موارد ایمنی کار با دستگاه‎های سم‎پاش و تجهیزات جانبی آن، روش‎های صحیح سمپاشی و استفاده از وسایل حفاظت فردی، روش‎ها و احتیاطات لازم جهت باز کردن بسته‎های سم تا انتهای عمل سمپاشی، علائم مسمومیت و اقدامات کمکهای اولیه، دوره ابقاء سم، انبارداری، حمل و نقل، امحاء و دیگر موارد مرتبط.

ماده 2ـ کارفرما مکلف است در صورت بروز مسمومیت، اطلاعات لازم در مورد مشخصات سم مصرفی، علائم مسمومیت و کمکهای اولیه و پادزهر مندرج در برچسب ظروف محتوی سم را به پزشک معالج ارائه نماید.

ماده 3ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین آب سالم و بهداشتی و به میزان کافی به منظور شستشوی چشم و بدن کارگران سمپاش در شرایط اضطراری و پایان عملیات سمپاشی اقدام نماید.

ماده 4ـ مرز نواحی سمپاشی باید با علائم هشداردهنده مشخص شده و ساکنان مناطق مسکونی اطراف نیز بایستی به نحو مناسب مطلع گردند.

ماده 5 ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین وسایل و تجهیزات کمک‎های اولیه متناسب با نوع سموم مورد مصرف اقدام نماید.

ماده 6 ـ در تمامی عملیات دفع آفات و محل‎های نگهداری و انبار سموم، خوردن، آشامیدن و استعمال دخانیات ممنوع می‎باشد.

تبصره– قبل از شروع عملیات دفع آفات باید اطمینان حاصل نمود که در محل مربوطه، ماده غذایی و آب آشامیدنی وجود نداشته باشد.

ماده 7ـ کارگرانی که در تماس با سموم می‎باشند به محض مشاهده علائم مسمومیت در خود و یا هریک از کارگران، موظفند کارفرما یا نماینده وی را جهت انجام کمک‎های اولیه و تأمین معالجات پزشکی مطلع نماید.

ماده 8 ـ کارفرما مکلف است میزان مصرف و نوع سم را حسب مورد با توجه به ‎دستورالعمل‎های ارائه شده از جانب وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ظروف و بسته‎ بندی‎های مناسب تهیه نماید.

ماده 9ـ کارفرما یا مسئولین ایمنی باید در طول مدت دفع آفات بر کلیه عملیات مربوطه نظارت نماید.

فصل سوم ـ انبار سموم:

ماده 10ـ انبار سم باید متناسب با نوع سم و مقدار آن و شرایط نگهداری باتوجه به‎آب و هوای منطقه و حفظ سلامت محیط زیست باشد.

ماده 11ـ انبار سم باید خشک و خنک و قابل تهویه و دور از دسترس اطفال و حیوانات و اشخاص غیرمجاز و جدا از محل نگهداری مواد غذایی انسان و دام و بذر و سایر مواد کشاورزی باشد.

ماده 12ـ طبقه‎بندی و چیدمان مواد در انبار سموم باید به گونه‎ای باشد تا برچسب‎ها و علائم هشداردهنده به وضوح قابل رویت باشند.

ماده 13ـ کنترل مستمر عوامل محیطی مانند دما، روشنایی و تهویه، رطوبت و نیز ظروف و بسته ‎بندی‎ها از نظر پارگی، شکستگی، سوراخ‎شدگی و نشت و تراوش در انبارهای سموم الزامی است.

ماده 14ـ انبار سموم باید دارای راههای دسترسی مناسب جهت تردد خودروهای امدادی در شرایط ویژه باشد.

ماده 15ـ کف انبار سموم باید دارای شیب مناسب به منظور شستشو و سهولت در خروج پسماندهای ناشی از آن باشد.

ماده 16ـ انبار سموم باید مجهز به سیستم جمع‎آوری فاضلاب با زهکشی مناسب بوده تا از ورود ضایعات مواد به آب‎های سطحی و زیرزمینی جلوگیری شود.

تبصره ـ زهکشی سیستم فاضلاب نباید روباز باشد.

ماده 17ـ انبار سموم باید از مصالح غیرقابل اشتعال ساخته شده باشد.

ماده 18ـ انبار سموم باید مجهز به سیستم تهویه متناسب با حجم آن باشد.

ماده 19ـ سیم‎کشی برق در انبار سموم باید توکار و کلید و پریزها و روشنایی و سایر وسایل و تجهیزات الکتریکی مانند هواکش از نوع ضدجرقه باشد.

ماده 20ـ لامپ روشنایی در انبار سموم باید دارای حباب و حفاظ مناسب باشد و فاصله سموم تا چراغهای روشنایی کمتر از یک متر نباشد.

ماده 21ـ در انبارهای سموم باید از تابش مستقیم نور خورشید به داخل آن جلوگیری به عمل آید.

ماده 22ـ انبار سموم باید باتوجه به نوع سم و فضای کارگاه به تجهیزات اعلام و اطفاء حریق مناسب مجهز باشد.

ماده 23ـ تفکیک سموم در انبار باید متناسب با خواص فیزیکی، شیمیایی و درجه اشتعال و با رعایت سایر اصول انبارداری باشد.

ماده 24ـ فواصل ردیف‎ها و ارتفاع بسته‎بندی در انبار سموم باید برای عبور و مرور افراد و وسایل نقلیه و همچنین عدم سرایت حریق به ردیف‎های بعدی و جلوگیری از ریزش آنها مناسب باشد.

ماده 25ـ استعمال دخانیات و ایجاد هرنوع شعله باز در انبار سم ممنوع است.

ماده 26ـ نصب علائم خطر مناسب یا تابلو برای آگاهی دادن و رعایت احتیاطات لازم روی درب انبار الزامی است.

ماده 27ـ درهای خروج اضطراری انبار سموم باید به طور آشکار علامت‎گذاری شده و به سمت بیرون باز شوند.

ماده 28ـ رعایت سایر اصول ایمنی مربوط به انبار سموم مندرج در آئین‎نامه‎های حفاظت و بهـداشت کار و سایر مقررات جـاری از جمله قـانون مدیریت پسماند و آئین‎نامه‎های اجرایی آن و قانون حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی و سایر مقررات مربوطه الزامی است.

فصل چهارم ـ وسایل و تجهیزات دفع آفات:

ماده 29ـ کارفرما مکلف است نسبت به تأمین کلیه وسایل و تجهیزات دفع آفات و وسایل آماده‎سازی سموم متناسب با حجم کار، نوع سم و روش دفع آفات اقدام نماید.

ماده 30ـ وسـایل و تجهیزات دفع آفات باید کاملاً سـالم و ایمن و بـدون عیب بوده و در حین کار نیز مرتباً از طرف کارفرما یا مسـئولین ایمنی مورد بازدید قرار گیرد و در صورت مشاهده بروز هرگونه عیب و نقص نسبت به رفع نقص یا تعویض وسیله معیوب اقدام گردد.

تبصره ـ رعایت کلیه مقررات ایمنی مطابق آئین‎نامه‎های مصوب شورای عالی حفاظت فنی به ویژه آئین‎نامه ایمنی ماشین‎ها و ادوات کشاورزی و استانداردهای موجود در خصوص وسایل و تجهیزات مربوطه الزامی است.

ماده 31ـ سرویس‎ها و بازدیدهای دوره‎ای وسایل و تجهیزات دفع آفات باید از طرف کارفرما یا مسئولین ایمنی مورد اجراء قرار گرفته و در پرونده مربوطه ثبت گردد.

ماده 32ـ وسایل و تجهیزات دفع آفات باید پس از پایان عملیات با آب کافی شسته شده تا آثاری از سم در دستگاه باقی نماند و بر اساس قانون مدیریت پسماند، باقیمانده حاصل از عملیات شستشو معدوم گردد.

ماده 33ـ کارگر دفع آفات موظف است به محض بروز هرگونه نقص یا خرابی در هریک از وسایل آماده کردن سم، ماشین‎آلات، تجهیزات و یا وسایل و لوازم حفاظت فردی فوراً مراتب را به کارفرما یا مسئولین ایمنی اطلاع دهد.

فصل پنجم ـ آماده کردن و جابجایی سم:

ماده 34ـ رانندگان وسایل نقلیه حمل سموم باید آموزش‎های موردنیاز را دیده باشند.

ماده 35ـ هنگام آماده کردن سم (اختلاط سم) باید غلظت توصیه شده روی برچسب به طور دقیق رعایت شود.

ماده 36ـ عـمل جابجایی سـم از یـک ظـرف به ظـرف دیگـر باید توسـط کارگـران آمـوزش دیده و با رعـایت اصـول ایمنی انجـام گیرد تـا مانع تـراوش سم به اطراف گردد.

ماده 37ـ انتقال سم از مخازن بزرگ به مخازن دیگر باید توسط شیر تخلیه و یا تلمبه انجام گیرد.

ماده 38ـ حـمل ظروف محتوی سم در داخـل وسیله نقلیه یا کابیـن تراکتور ممنوع است.

ماده 39ـ برای حمل و نقل و جابجایی ظروف و بسته‎های حجیم و سنگین محتوی سموم باید از وسایل مکانیکی مناسب استفاده شود.

ماده 40ـ نگهداری و حمل سموم دفع آفات، همراه با مواد غذایی، نهاده‎های دامی و تولیدات کشاورزی در کنار یکدیگر ممنوع می‎باشد.

ماده 41ـ سمـوم را نباید در ظروف متفـرقه مانند بـطری آب یا نوشابه ریخته و جابه‎جا نمود.

فصل ششم ـ دفع ضایعات سموم:

ماده 42ـ معدوم‎سازی ظروف محتوی سم و سموم باقیمانده باید مطابق قانون مدیریت پسماند و آئین‎نامه اجرایی آن انجام شود.

ماده 43ـ اسـتفاده از ظروف خالی سـموم برای نگهداری یا حـمل مواد دیگر ممنوع است.

ماده 44ـ ظروف خالی سموم را تا زمان معدوم نمودن باید در محلی مناسب و غیرقابل دسترس افراد غیرمسئول قرار داد.

ماده 45ـ در صورت ریختن سم بر روی زمین، ماشین‎ها و تجهیزات و وسایل مرتبط، محل آغشته به سم باید فوراً با روش مناسب تمیز گردد.

فصل هفتم ـ دوره ابقاء سم:

ماده 46ـ در صورت لزوم، ورود اشخاص به منطقه دفع آفات در دوره احتیاط یا دوره ابقاء سم باید با نظارت کارفرما و با رعایت استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب و سایر مقررات ایمنی باشد.

ماده 47ـ تهیه و نصب علائم هشداردهنده مناسب برای زمان سمپاشی و دوره ابقاء سم مطابق دستورالعمل‎های مندرج در ظروف و بسته‎های محتوی سموم و آئین‎نامه علائم ایمنی در کارگاه‎ ها در اماکن مربوطه الزامی است.

تبصره 1ـ علائم فوق باید قبل از استفاده از سموم دفع آفات نصب و پس از اتمام دوره ابقاء برداشته شود.

تبصره 2ـ تعداد علائم هشداردهنده باید متناسب با محل، وسعت منطقه سمپاشی شده و محل‎های تردد باشد.

فصل هشتم ـ وسایل حفاظت فردی:

ماده 48ـ کارفرما مکلف است برای کارگران مربوطه وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع و حجم سم و روش و نوع کار را تأمین نماید. وسایل مذکور از قبیل لباس کار، کلاه، سربند، دستکش، گوش بند، ماسک تنفسی، کفش، عینک حفاظتی و سایر وسایل مربوطه مطابق آئین‎نامه وسایل حفاظت انفرادی باید کاملاً سالم و بی‎عیب و در مقابل مواد شیمیایی و سموم مقاوم و غیرقابل نفوذ بوده تا از تماس آن با بدن جلوگیری نماید.

ماده 49ـ هنگام کار با سموم دفع آفات استفاده از ماسک با فیلتر متناسب با نوع سم الزامی است.

ماده 50 ـ برای جلوگیری از نفوذ مواد سمی به داخل گوش قبل از استفاده از کلاه یا سربند باید از گوش‎بند مناسب استفاده گردد.

ماده 51 ـ در صورتی که در زمان کار کردن با سموم، احتمال آغشته شدن دست تا بازو وجود دارد باید از دستکش‎های ساق‎بلند که در روی لباس کار قرار می‎گیرند، استفاده گردد.

ماده 52 ـ بمنظور جلوگیری از باقی ماندن مواد سمی در چین و لبه لباس‎های کارگرانی که با انواع سموم سروکار دارند، نباید از لباس‎های کار جیب‎دار و یا لبه‎دار (دوبل شلوار) استفاده نمایند.

ماده 53 ـ کارگر دفع آفات موظف است وسایل حفاظت فردی بویژه لباس کار را پس از خاتمه کار بطور جداگانه شستشو و نظافت نموده و هرکدام را در جای مخصوص خود قرار دهد.

فصل نهم : سایر مقررات

ماده 54 ـ انتخاب سم باید به گونه‎ای باشد که دارای کمترین میزان خطر برای انسان، جانداران و محیط‎زیست باشد.

ماده 55 ـ قبل از انجام عملیات سمپاشی باید نسبت به حذف موانع و یا اصلاح مسیر سمپاشی و یا باز نمودن آن اقدام گردد.

ماده 56 ـ در فضای باز، در مواقعی که باد شدید می‎وزد نباید اقدام به عمل سمپاشی نمود.

ماده 57 ـ در صورت ضرورت استفاده از هواپیما جهت سمپاشی و بمنظور جلوگیری از پراکنده شدن سموم در مناطق غیر از مزارع کشاورزی، سمپاشی بایستی در روزهایی که باد نمی‎وزد انجام گیرد.

ماده 58 ـ در صورتی که سموم مورد مصرف به مقداری باشد که بتوان آن را در قفسه یا جعبه چوبی و یا فلزی قفل‎دار قرار داد کارفرما باید قفسه یا جعبه مذکور را تهیه نموده و در جای مناسبی قرار دهد.

تبصره ـ اگرچه قفسه یا جعبه مذکور به منزله انبار سم تلقی گردیده ولی از شمول بعضی از مواد فصل سوم (انبار سموم) مستثنی می‎باشد.

ماده 59 ـ کار با سموم دفع آفات برای کارگران زیر 18 سال تمام، مادران شیرده و یا باردار ممنوع می‎باشد.

ماده 60 ـ کلیه واردکنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‎کنندگان و مصرف‎کنندگان سموم مکلف به رعایت مصوبات هیأت‎نظارت بر سموم در خصوص نحوه نصب، نگهداری و درج مشخصات لازم بر روی برچسب اطلاعات ظروف سموم می‎باشند.

ماده 61 ـ برچسب ظروف و بسته‎بندی‎های نگهداری آفت‎کش‎ها باید مطابق مقررات و ضوابط هیئت نظارت بر سموم کشور حاوی مشخصات ذیل باشد:
1ـ عبارت « قبل از استفاده برچسب را با دقت مطالعه نمائید» در بالای برچسب درج گردد.
2ـ نام عمومی آفت‎کش.
3ـ نام تجاری و فرمولاسیون آفت‎کش.
4ـ نام شیمیایی آفت‎کش.
5 ـ نوع آفت‎کش و نحوه جذب.
6ـ گروه، نحوه عمل و خانواده آفت‎کش.
7ـ میزان ماده مؤثر: براساس وزن به وزن و یا وزن به حجم.
8 ـ درجه خطر ماده مؤثر.
9ـ عبارت « دور از دسترس و دید کودکان در محل قفل‎دار نگهداری شود» بزرگ و درشت در بالای برچسب درج گردد.
10ـ موارد مصرف.
11ـ مدیریت کاربرد آفت‎کش‎ها.
12ـ طریق مصرف آفت‎کش.
13ـ حداقل زمانی فاصله برداشت (دوره کارنس).
14ـ احتیاطات لازم.
15ـ سمیت برای محیط زیست.
16ـ درج علائم خطر Pictogram در برچسب.
17ـ علائم مسمومیت.
18ـ کمک‎های اولیه.
19ـ پادزهر.
20ـ شرایط نگهداری آفت‎کش بایستی در برچسب توضیح داده شود.
21ـ ذکر جمله زیر بر روی برچسب ضروری است « با نظر متخصص گیاهپزشک می‎بایست مصرف شود».
22ـ قید عبارت « ثبت نام و نشانی خریدار و میزان آفت‎کش فروخته شده با ذکر تاریخ در دفاتر مربوطه توسط فروشنده ضروری است» روی تمامی بسته‎های آفت‎کش‎ها و یا برچسب آفت‎کش‎ها لازم است.
23ـ نام و نشانی و شماره تلفن و آدرس پست الکترونیکی شرکت واردکننده و نام کارخانه سازنده (واردکننده)، نام و نشانی و شماره تولیدکننده و آدرس پست الکترونیکی (تولیدکننده یا فرمولاتور)
24ـ تاریخ تولید و انقضاء
25ـ شماره بچ و پارت تولیدی
26ـ وزن یا حجم خالص محتوی بسته
27ـ تصویب هیئت نظارت بر سموم
28ـ شماره تائیده سازمان حفظ نباتات
29ـ برای دریافت اطلاعات بیشتر به بروشور مراجعه گردد.

ماده 62 ـ مسئولیت رعایت مقررات این آئین‎نامه برعهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی، مکلف به جبران خسارت وارده به زیان‎دیدگان می‎باشد.

این آیین‎نامه مشتمل بر نه فصل و 62 ماده و 6 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 28/10/1388 شورایعالی حفاظت فنی مورد بازنگری قرار گرفته و در تاریخ 29 /3 /1389 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.

آئین‎نامه مذکور جایگزین آئین‎نامه حفاظتی کار با سموم دفع آفات نباتی در کشاورزی مصوب 18 /1 /1373 وزیر کار و امور اجتماعی می‎باشد.

منبع سایت صلح