نظام نامه تدوین اسناد راهبردی
مصوب 1390,02,31
مقدمه
منشور توسعه فرهنگ قرآنی در جلسه مورخ 22/ 2/ 88 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و براساس آن شورای توسعه فرهنگ قرآنی مأموریت یافت تا به عنوان رکن اجرایی منشور، تحقق مفاد آن را پیگیری کند. از آنجا که تحقق اهداف، سیاست ها و راهبردهای منشور در گرو جاری و ساری کردن آن در نظام برنامه ریزی، مدیریت و تصمیم گیری کشور است و در غیر این صورت مانند بسیاری از اسناد مشابه، به بایگانی مصوبات فرهنگی کشور خواهد پیوست، شورای توسعه فرهنگ قرآنی با هماهنگی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، پیشنهاد اضافه کردن ماده ای به لایحه برنامه پنجم توسعه را ارائه کرد که با حمایت مؤثر نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی این ماده به شرح زیر به تصویب رسید:
ماده 4: «در اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاونت [برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری] موظف است حداکثر تا پایان سال دوم برنامه، اسناد راهبردی توسعه حوزه های آموزش عمومی، تبلیغ و ترویج، پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور را براساس پیشنهاد شورای توسعه فرهنگ قرآنی تهیه و برای تصویب به هیئت وزیران تقدیم کند.»
بر این اساس، با توجه به تقسیم وظایف کمیسیون های تخصصی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در جلسه اول شورای توسعه فرهنگ قرآنی مورخ 28/ 7/ 88، اسناد راهبردی زیر به مسئولیت هر یک از این کمیسیون ها تهیه و پس از بررسی در شورای توسعه فرهنگ قرآنی برای تصویب در هیئت وزیران، به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری ارسال می شود:
-ردیف | -عنوان سند راهبردی | مسئول تدوین سند |
1 | سند راهبردی توسعه آموزش عمومی قرآن کشور | کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کشور |
2 | سند راهبردی توسعه فعالیت های تبلیغی ترویجی قرآنی کشور | کمیسیون توسعه فعالیت های تبلیغی ترویجی قرآنی |
3 | سند راهبردی توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور (در دو بخش مجزا) | کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور با همکاری کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام بهداشت و سلامت |
برای هم آهنگی این اسناد، وجود منطق یکسان در تدوین آنها ضرورتی غیرقابل انکار است که نظام نامه حاضر بدین منظور تهیه شده و موجب خواهد شد تا برآیند خروجی های هر سند، مجموع اهداف، سیاست ها و راهبردهای منشور توسعه فرهنگ قرآنی را پوشش دهد. هدف دیگر نظام نامه، ایجاد بینش و درک مشترک و یکپارچه از فلسفه، هدف، مختصات اسناد راهبردی اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی و روش شناسی نحوه تدوین این اسناد است که از تداخل وظایف، موازی کاری، خلأهای کاری و ایجاد عرصه های رقابتی مخرب منتج از خروجی ها جلوگیری می نماید.
بنابراین و با بهره گیری از نظام نامه تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور مصوب مهر 88 شورای مهندسی فرهنگی، نظام نامه تدوین اسناد راهبردی اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی به صورت زیر تعریف می شود:
نظام نامه به عنوان منطق و چارچوب حاکم بر تدوین اسناد راهبردی اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی، مجموعه ای است منسجم و به هم پیوسته که شامل تعاریف و اصطلاحات، مبانی، مختصات اسناد و ضوابط اجرایی است.
فرآیند تهیه، تدوین، تأیید و تصویب اسناد راهبردی نیز به صورت زیر تنظیم شده است:
تدوین نظام نامه — تدوین اسناد راهبردی در کمیسیون ها — نهایی شدن اسناد در شورای توسعه فرهنگ قرآنی — ارائه اسناد به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور — تصویب در هیأت وزیران — ابلاغ و اجرا توسط دستگاه ها با نظارت شورای توسعه فرهنگ قرآنی
سند راهبردی
سند ملی توسعه بخش است که با توجه به قابلیت ها، امکانات، محدودیت ها و مسائل اساسی، جهتگیری های اصلی، هدفهای کمی و کیفی بلندمدت و میان مدت، فعالیت های محوری و سیاست ها و همچنین اقدام های مهم محوری و فعالیت های اولویتدار توسعه بخش را تبیین نماید.
فرهنگ
نظام وارهای از باورها و مفروضات اساسی، ارزش ها، آداب و الگوهای رفتاری ریشه دار و دیرپا و نمادها و مصنوعات که اداراکات، رفتار و مناسبات جامعه را جهت و شکل می دهد و هویت آن را می سازد.
توسعه فرهنگ قرآنی
تعمیم و تعمیق شناخت و ایمان به قرآن و ارتباط و انس با آن و تحقق مضامین آیات قرآنی در رفتار فردی و اجتماعی اقشار مختلف جامعه
فعالیت های قرآنی
فعالیت هایی که به منظور شناخت و شناساندن قرآن و معارف آن و تقویت ایمان به قرآن و انس با آن و بهره گیری فرد و جامعه از قرآن انجام می شود. این فعالیت ها شامل چهار حوزه زیر می شود:
1) آموزش عمومی قرآن
برنامه های آموزشی مربوط به خواندن و درک مفاهیم و معارف قرآن که برای انس آحاد جامعه با قرآن و استفاده از آن ارائه می شود.
2) آموزش عالی (تخصصی) قرآنی
برنامه های آموزشی که به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص فعالیت های مختلف قرآنی به اجرا در می آید.
3) پژوهش های قرآنی
پژوهش هایی که با هدف شناخت قرآن و معارف آن و وظایف فرد و جامعه نسبت به قرآن و چگونگی تحقق توسعه فرهنگ قرآنی در جامعه انجام می شود.
4) فعالیت های تبلیغی ترویجی قرآنی
فعالیت هایی که با به کارگیری دانش، روش و ابزارهای مختلف هنر و ارتباطات، به منظور گسترش توجه و اشتیاق نسبت به قرآن کریم و توسعه فرهنگ قرآنی در جامعه انجام می شود.
نظام توسعه فرهنگ قرآنی
مجموعه ای متشکل از بخش های قرآنی دستگاه ها و نهادهای دولتی، عمومی و مردمی که به عنوان یکی از زیرنظام های نظام فرهنگی کشور برای تحقق فرهنگ سازی قرآنی و نظام سازی قرآنی فعالیت میکنند.
فرهنگ سازی قرآنی (کارکرد اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی)
تعالی نگرش جامعه نسبت به قرآن کریم در حوزه باور، علم و عمل که لازمه آن توسعه آموزش عمومی قرآن و توسعه فعالیت های تبلیغی ترویجی قرآنی است.
نظام سازی قرآنی (کارکرد اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی)
بازطراحی نظام های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و خرده نظام های آن مبتنی بر مفاهیم و معارف قرآنی
تولیت (کارکرد پشتیبان نظام توسعه فرهنگ قرآنی)
راهبری اجزای مختلف نظام توسعه فرهنگ قرآنی، هماهنگی و تسهیل فعالیت ها، نظارت بر کارکردهای مختلف این نظام و ارزیابی آن.
تأمین منابع (کارکرد پشتیبان نظام توسعه فرهنگ قرآنی) تأمین دانش (با پژوهش) و تأمین مالی
تأمین نیروی انسانی مورد نیاز (با آموزش تخصصی)
اسناد بالادستی
– قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
– سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404
– سیاست های ابلاغی برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
– مصوبات مجلس شورای اسلامی، هیئت وزیران و شورای عالی انقلاب فرهنگی
– منشور توسعه فرهنگ قرآنی، آیین نامه شورای توسعه فرهنگ قرآنی و مصوبات شورا
– وظایف و مأموریت های وزارتخانه ها، سازمان ها و نهادهای عضو کمیسیون و سایر دستگاه های مرتبط
ضرورت های تدوین اسناد راهبردی
– فقدان برنامه جامع فعالیت های قرآنی در هر یک از حوزه های امور قرآنی
– ضرورت تولید دانش و مبانی نظری برای فعالیت های قرآنی کشور
– شفاف نمودن وظایف قرآنی دستگاه ها و تقسیم کار بخشی در هر یک از حوزه های امور قرآنی
– نظام مند کردن تصمیم گیری و اجرا در حوزه های مختلف امور قرآنی
– تأکید بر انسجام، هم افزایی و ارتقاء سطح فعالیت های قرآنی
– تأکید بر افزایش توجه به پیام و محتوای قرآن در فعالیت های قرآنی
– ضرورت عمومیت یافتن انس با قرآن به نحو مطلوب و مؤثر به ویژه در میان فرهیختگان (فرزانگان، نخبگان و تحصیل کرده ها)
– لزوم نظارت و ارزیابی فعالیت های قرآنی بخش دولتی، عمومی و مردمی
– استفاده مطلوب و اثربخش از امکانات و منابع سازمان ها و نهادهای فعال در امور قرآنی
– تقویت تعامل مناسب دستگاه ها و نهادهای قرآنی دولتی با مردم و تشکل های مردمی
– ایجاد پویایی و نوآوری در حوزه فعالیت های قرآنی
– اصلاح روند توسعه برنامه های مقطعی در مقابل فقدان برنامه های مستمر و مانا
رویکردها و اصول حاکم بر اسناد راهبردی
– توجه جدی به اصل جدایی ناپذیری قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام
– توجه ویژه به آموزه های قرآن، سنت و سیره معصومین (ع)
– انطباق اهداف، راهبردها و برنامه ها با اندیشه ها و رهنمودهای معمار بزرگ انقلاب اسلامی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی)
– تقویت نقش حمایتی دولت در سیاست گذاری، راهبری، ظرفیت سازی و نظارت و ارزیابی و پرهیز از تصدی گری
– توسعه مشارکت حداکثری مردم در فعالیت های قرآنی
– مشارکت و همکاری کلیه نهادهای دولتی و غیردولتی (خصوصی، عمومی و مردم نهاد) در تدوین و اجرای اسناد
– تأکید بر گسترش درک عموم مردم از مفاهیم، زیبایی ها و لذات معنوی قرآن کریم از طریق انس و ارتباط مستمر با آن
– اهتمام ویژه به توسعه فرهنگ قرآنی در میان اقشار تأثیر گذار
– ابتنای حداکثری فعالیت های قرآنی بر مطالعه، کارشناسی و تحقیق شایسته
– هدایت فرآیند فعالیت های قرآنی به سمت کاربردی کردن تعالیم قرآن در زندگی فردی و اجتماعی
– توسعه نظریه پردازی در نظام های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مبتنی بر فرهنگ و معارف قرآنی
– جامعیت نسبت به همه فعالیت های هر حوزه و همه بخش های دست اندرکار
– استفاده بهینه از منابع انسانی موجود و برنامه ریزی برای توسعه و کیفیت بخشی منابع انسانی مورد نیاز حوزه های مختلف امور قرآنی
اهداف تدوین اسناد راهبردی
– تدوین سند چشم انداز قرآنی کشور در افق 1404 در هر حوزه
– ایجاد بینش و درک مشترک از اهداف، سیاست ها و راهبردهای منشور توسعه فرهنگ قرآنی
– شناخت فرهنگ موجود و تبیین فرهنگ قرآنی مورد انتظار (بازآفرینی محتوای فرهنگ قرآنی)
– تبیین کارکردهای نظام توسعه فرهنگ قرآنی در هر حوزه
– مهندسی مجدد نظام توسعه فرهنگ قرآنی در هر حوزه
– تدوین راهبردهای توسعه حوزه تخصصی متناسب با ظرفیت ها
– تدوین برنامه عملیاتی تحقق اهداف راهبردی اسناد
– تدوین شاخص های ارزیابی تحقق اهداف و برنامه های مد نظر
– توسعه و نهادینه سازی فرهنگ قرآنی
– رصد و پایش راهبردی تحولات قرآنی کشور در حوزه تخصصی
مختصات اسناد راهبردی
افق زمانی
اسناد راهبردی قرآنی کشور، برای افق ایران 1404 و مشتمل بر سه دوره زمانی پنج ساله، از سال 1390 تا پایان سال 1404 تدوین می شود.
رویکردها
رویکرد کلان و بنیادین اسناد راهبردی قرآنی، رویکرد برنامه ای تحولی متناسب با مقتضیات کشور است. این اسناد در چارچوب رویکرد کلان و بنیادین خود، از سه رویکرد فرهنگ سازی قرآنی، نظام سازی قرآنی و ساماندهی فعالیت های قرآنی بهره می گیرد.
قلمروها
1– قلمرو موضوعی
اسناد راهبردی، در چهار حوزه آموزش عمومی، پژوهش، آموزش عالی و فعالیت های تبلیغی ترویجی قرآنی، تهیه خواهد شد.
2- قلمرو اجرایی
قلمرو اجرایی اسناد راهبردی، کلیه نهادها و دستگاه های دولتی و عمومی و مؤسسات مردمی قرآنی کشور را شامل می شود.
3- قلمرو مخاطبان
– دستگاه ها، نهادها و مؤسسات فعال قرآنی در داخل و خارج از کشور
– عموم مردم کشور
– جهان اسلام شامل کشورها، ملل و جوامع مسلمان خصوصاً خاورمیانه و منطقه با تاکید بر مشترکات فرهنگی، مذهبی، جغرافیایی و تاریخی
– سازمان های بین المللی
سطح تدوین
اسناد راهبردی قرآنی کشور، در سطح ملی تدوین می شود.
الف ) تحلیل نظری هر حوزه
– تحلیل مبانی هر حوزه از منظر کتاب و سنت، بیانات امام (ره) و رهبری
– تحلیل مفهومی بخش ها و فرآیندهای مربوط به هر حوزه
– تحلیل نحوه تعامل هر حوزه با حوزه های دیگر
– تحلیل نحوه تعامل هر حوزه با نظام فرهنگی کشور
ب ) توصیف وضعیت موجود
– تحلیل جامع وضعیت موجود در هر حوزه
– احصای کامل ظرفیت های بالقوه و بالفعل و آسیب شناسی هر حوزه (نقاط ضعف و قوت)
– بررسی عوامل محیطی (تهدیدها و فرصت ها)
ج ) ترسیم وضعیت مطلوب و تعیین راهبردهای کلان
– تعیین اهداف بلندمدت کمی و کیفی هر حوزه
– تدوین سیاست ها، راهبردها و خط مشیهای اجرایی هر حوزه
– تدوین چشم انداز قرآنی هر حوزه
– مهندسی مجدد و ترسیم نگاشت نهادی در هر حوزه و ارائه پیشنهادهای اصلاحی
د ) برنامه های عملیاتی حوزه تخصصی
– فعالیت ها، وظایف و برنامه های اجرایی هر یک از اقدامات سند
– زمان بندی اجرایی هر برنامه عملیاتی
– برآورد منابع مالی مورد نیاز برنامه های اجرایی
– شاخص های ارزیابی دستیابی به نتایج مورد انتظار برنامه های اجرایی سند
– دستگاه های مجری و همکار در هر یک از برنامه های عملیاتی
– تقدم و تأخر اقدامات هر هدف و اولویت بندی آنها و تهیه ره نگاشت ها
بخش چهارم – ضوابط اجرایی تدوین اسناد
به منظور تسهیل فرآیند تدوین اسناد راهبردی اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی و اجرای بهینه و مطلوب آنها در هر یک از حوزه های فعالیت های قرآنی، این فرآیند طبق مواد زیر انجام می پذیرد:
ماده 1– در هر یک از کمیسیون های تخصصی، کارگروه تدوین اسناد راهبردی با ترکیب زیر تشکیل می شود:
1- دبیر کمیسیون یا قائم مقام وی
2- نمایندگان مطلع دستگاه ها و نهادهای فعال قرآنی عضو کمیسیون با تصویب کمیسیون
3- حداقل سه نفر از متخصصین حوزه مدیریت، فرهنگ و تعلیم و تربیت با تصویب کمیسیون
4- یک نفر از نمایندگان صاحب نظر مؤسسات مردمی با تصویب کمیسیون
5- نماینده رئیس کمیته راهبری تدوین اسناد راهبردی
ماده 2– وظایف کارگروه تدوین اسناد راهبردی:
تعیین و اجرای اقدامات پشتیبانی تدوین اسناد (از جمله طرح های پژوهشی، تشکیل گروه های تخصصی کارشناسی و انجام مصاحبه های مورد نیاز)
تدوین پیش نویس اسناد راهبردی تحت نظارت کمیته راهبری تدوین اسناد راهبردی
ماده 3– به منظور اجرای هماهنگ فرآیند تهیه و تدوین اسناد راهبردی اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی و راهبری آن، کمیته راهبری تدوین اسناد راهبردی با ترکیب زیر در دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی تشکیل می شود:
1- دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی (رئیس کمیته)
2- دبیر مجمع مشورتی شورا (دبیر کمیته)
3- رؤسای کارگروه های تدوین اسناد راهبردی در کمیسیون ها
4- دو نفر از متخصصین حوزه مدیریت و فرهنگ
5- یک نفر نماینده صاحب نظر مؤسسات مردمی عضو شورا
6- نماینده معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور
ماده 4– وظایف کمیته راهبری تدوین اسناد راهبردی:
– هماهنگی روند اجرایی و محتوایی تدوین اسناد در کمیسیون ها با اسناد دیگر
– نظارت بر حسن اجرای فرآیند تدوین مطابق با نظام نامه تدوین اسناد
– ارائه گزارش مستمر بر شورای توسعه فرهنگ قرآنی
ماده 5– هر یک از کمیسیون ها موظفند پشتیبانی کامل را از کارگروه های تدوین اسناد انجام داده و منابع مالی و انسانی لازم را در اختیار آنها قرار دهند.
ماده 6– پس از ارائه پیش نویس اسناد راهبردی توسط کارگروه ها به کمیته راهبری تدوین اسناد، این کمیته موظف است نسبت به بررسی اسناد اقدام نموده و پس از تأیید نهایی خود و تصویب در کمیسیون مربوطه، اسناد را جهت بررسی نهایی به شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارائه کند.
ماده 7– حداکثر سقف زمانی برای تهیه اسناد در هر حوزه یک سال خواهد بود.
ماده 8– الزامات: در تدوین اسناد لازم است موارد ذیل مورد توجه جدی قرار گیرد:
– احصای کامل انواع فعالیت های هر حوزه، نهادهای مجری (اعم از دولتی و عمومی) و مأموریت های رسمی آنها
– جامعیت برنامه های طراحی شده برای مخاطبان با سنین و سطوح دینداری مختلف
– بهره گیری از نخبگان در تدوین سند و به اجماع رساندن نخبگان و دست اندرکاران هر حوزه
– روان و قابل فهم بودن متن اسناد برای دستگاه ها و نهادهای مجری در عین فنی بودن
– استفاده بومی شده از مدل های برنامه ریزی متناسب با حوزه قرآن و فرهنگ
– مشخص بودن شاخص ها (قابل اندازه گیری، قابل دسترسی، واقع گرایانه و زمان مند)
– قابل اجرا بودن وظایف طراحی شده برای نهادهای مجری با توجه به ظرفیت های آنان
– توجه به همه ظرفیت های تأثیرگذار در توسعه فرهنگ قرآنی در هر حوزه
– استفاده کامل از منابع و مستندات تولید شده و در حال تولید در حوزه قرآن و به ویژه مستندات پشتیبان منشور
– انسجام متن (برقرار بودن ارتباط علی معلولی محکم میان اجزای مختلف سند)
منبع سایت صلح
ثبت دیدگاه